تاریخ اسلام در هندوستان (قسمت سوم)

به گزارش کانون در ادامه بررسی تاریخ اسلام در هندوستان به دوره ای می رسیم که دیگر رفته رفته اسلام به عنوان یک دین پذیرفته شده و نه آئینی جدید و نورس در هندوستان پذیرفته شده و کم کم شاهد شکل گیری حکومت های محلی مسلمان در این کشور هستیم که زمینه ساز خلق شاهکارهای هنری و معماری متعددی شدند.

سلاطین دهلی

سلاطین  دهلی مجموعه‌ای از حکومت‌های مسلمان در هند بودند که ازسال ۶۰۲ تا ۹۳۲ ه‍. ق / ۱۲۰۶ تا ۱۵۲۶ م بر دهلی و مناطقی از شمال هند حکم‌رانده و متشکل از چندین خاندان ترک آسیای مرکزی و افغان بودند.

حاکمان دهلی منعکس‎کننده سنت‎های حکومت داری ایرانی ها بودند. در سال ۵۸۲ ق / ۱۱۸۶ م آخرین حاکم سلسله غزنوی در لاهور، خسرو ملک، تسلیم سلطان معزالدین محمد غوری (۵۹۹ - ۶۰۲ ق/ ۱۲۰۳ - ۱۲۰۶ م) شده و به زندان افتاد. در پی آن سلسله غوری بنیاد نهاده شد.  سلطان معزالدین محمد غوری اولین فاتح اسلامی بود که با هدف سلطه  مسلمانان از این زمان در هندوستان آغاز شد.ریشه غلامان سلاطین ترک غوری به آسیای مرکزی می رسد.اینان فرهنگ ایرانی و فارسی را در شبهه قاره اشاعه دادند. سرداران غوری دامنه فتوحات خود را تا بنگال توسعه دادند و تا سال ۶۰۲ ق/ ۱۲۰۶ م در اقتدار باقی ماندند. پس از درگذشت سلطان معزالدین محمد غوری حکومت مسلمانان در شمال هندوستان، که در تاریخ از آن به نام «سلطنت دهلی» یاد می‌شود، بدست قطب‌الدین ایبک، عامل غوریان و سرسلسله مملوک، پایه گذاری شد.سلاطین مسلمان دهلی دارای 5 سلسله به شرح زیر است:

سلسله مملوک یا غلامان ۶۰۲ - ۶۸۹ / ۱۲۰۶-۱۲۹۰ م

در اثر یورش چنگیز و هلاکوخان جمع زیادی از مهاجران و پناهندگان از ایران و ماوراءالنهر به هندوستان رفتند و با فراهم کردن منبعی عظیم از نیروی انسانی، در تثبیت و توسعه سلطنت دهلی و استقرار سلطهٔ مسلمانان بر شمال هند سهم بسزای داشتند. و با تسلط بر دهلی و نواحی آن، گسترش و نفوذ فارسی از لاهور به دهلی نیز ادامه یافت

این سلسله توسط قطب‌الدین ایبک، فرمانده ترک تورانی‌نژاد که در آسیای مرکزی متولد شده بود بنیان‌گذاشته شد. از آنجایی که قطب‌الدین ایبک غلام غوریان بود و همچنین اغلب سلاطین این خاندان پیش از رسیدن به سلطنت غلام بودند سلسله حکومتی آنان به «پادشاهان بنده» یا «غلام شاهیان» شهرت یافت و اولین دولت از سلطنت‌های پنجگانه‌ای بود که قبل از فتوحات گورکانیان در هند پای گرفت. این دولتها به یک خاندان واحد منسوب نبودند و نام عمومی «سلاطین دهلی» فقط از آن جهت بر آنان اطلاق می‌گردد که همگی در دهلی حکومت داشتند.

قطب الدین ایبک در حالیکه هنوز کودکی بیش نبود به عنوان غلام دستگیر شد و به وسیله قاضی نیشابور (یکی از شهرهای نیشابور خریداری شد).قاضی نیشابور با او مثل فرزندان خود برخورد میکرد.قطب الدین در موضوعات مختلف به یادگیری علوم آن زمان پرداخت و زبان فارسی و عربی را به خوبی آموخت.در سوارکاری و تیر اندازی ماهر شد.

پس از مرگ قاضی نیشابور فرزندان او نسبت به قاضی نیشابور حسادت کرده و او را به عنوان غلام به شهاب الین محمد غوری(Ghauri) فروختند و بعد شرنوشت او را به اولین سلطان مسلمان دهلی منصوب کرد.

قطب الدین ایبک پس از استقرار قدرت و حکومت خود دسنور به ساخت مسجد قوت الاسلام و قطب منار نمود که جانشینش Iltutmesh انرا تمام کرد.مصالح این منار از ویران کردن دهها معبد هندو بدست آمد.این منار دارای کتیبه های عربی و فارسی است و در بعضی از بخشهای ساختمانی آن نفوز هنر معماری ایران مشهود است.این سلسله نیز از پیروان زبان و فرهنگ ایرانی بوده است.سنگ قبر قطب الدین آیبک در لاهور پاکستان به این صورت نوشته شده است."مقبره السلطان قطب الدین ایبک. وفات سنه 607 هجری قمری(1210میلادی).

سلسله خلجی ۶۸۹ - ۷۲۰ ق / ۱۲۹۰ -۱۳۲۰ م

خلجی ها  دومین  سلسله از سلاطین دهلی که دارای  اصلیت ترک و افغانی بوده که در مقابل حمله مغول از هند دفاع میکردند و موسس این سلسله الله الدین خلج بود .

زبان درباری سلسله خلجیان فارسی و پس از آن عربی و زبان مهاوره ای ترکی خلجی و برخی از زبان‌های بومی شمال هند بوده است.هرچند فارسی ، زبان مادری افراد این سلسله نبوده است ولی سلاطین سلسله خلجی علاقه زیادی به آن نشان میدادند. . استفاده از زبان‌های مختلف باعث به وجود آمدن اولین فرم زبان اردو شد.مهم ترین حکمران خلجیان علاءالدین بود سپاهیان او تا به جنوب هند نفوذ کردن .او صاحب قدرت و سیاست بود اما خواندن ونوشتن نمیدانست جالب اینکه در دربار او موسیقی دان و شاعر بزرگی به نام امیر خسرو زندگی میکرد که سروده های او شامل صدها  شعر و چیستان به زبان فارسی است یکی از چیستان های معروف او بشرح زیر است:

هر بیست تن سر باختن       نمرگی بود نه خونی بود  (منظور بیست ناخن انگشتان دست و پا است)120

•سلسله تغلقیان ۷۲۰ - ۸۱۴ ق / ۱۳۲۰ - ۱۴۱۴ م

تغلق شاهیان سومین سلسله از سلاطین دهلی بوده اند که میان سال‎های 1320 تا 1414 میلادی در شمال هند فرمانروایی کردند. بنیان گذار این سلسله نیز از قبایل ترک بنام غیاث‎الدین تغلق بود.

بعد از درگذشت غیاث الدین تغلق فرزندش بنام سلطان محمد تغلق بر اریکه سلطنت نشست حکومت او همزمان با مهاجرت (میر سید علی همدانی و هفتصد نفر از پیروان او به کشمیر و رواج تصوف در ان خطه بود.

در زمان او کشور هند دچار نابسامانی ,ویرلنی و قتل و کشتار شد و مردم از ترس و غارتهای وی به جنگل ها فرار میکردند .با شورش مردم ستمدیده سلسله تغلقیان در دکن دچار ضعف و به انقراص کشیده شد و حسن گنگو یکی از عاملین آنها به عنوان بهمن شاه در دکن مامور به خدمت شد.

محمد تغلق شاه در سال 1351 میلادی درگذشت وی به نجوم و فلسفه و تاریخ و طب آشنایی داشت و به فارسی شعر میسرود .

در دوره جانشین او فیروز شاه اوضاع کشور هند بر خلاف دوره پیشین رو به بهبود گذاشت در زمان این سلطان کتابهای از زبان سانسکریت به فارسی ترجمه شد.اخرین پادشاه این سلسله محمود شاه تغلق بود که از امیر تیمور گورکانی شکست خورد و در سال 814 ه.ق در گذشت.  

یکی از اشعار فارسی سلطان محمد تغلق در هنگام مرگ چنین است:

بسیار درین جهان حمیدیم 

بسیار نعیم و ناز دیدیم 

اسبان بلند برنشستیم 

ترکان گران بها خریدیم

کردیم ویسی نشاط وآخر 

چون قامت ماه نو خمیدی  

خاندان سادات 1414-1451 م  

این سلسله جانشین تغلغیان و ترک نژاد بودن و در دهلی حکومت کردند واولین سلطان این سلسله خضر خان بود(khizr khan)  و دومین سلطان مبارک خان بود که سلطنتش موفقیت  آمیز نبود و بوسیله لودی ها منقرض شد.

سلسله لودی  ۸۵۲ - ۹۳۲ ق / ۱۴۵۱ -۱۵۲۶ م

لودی چهارمین سلسله از سلاطین دهلی است که دارای سه پادشاه بودن به نامهای بهلول لودی سکندر لودی و ابراهیم لودی که آخرین آنها بوسیله ظهیرالدین محمد بابر موسس سلسله گورکانی دستگیر و کشته شد و این  سلسله منقرض گردید. لودی‌ها از استانغزنه بودند که در دوران امپراطوری غزنویان توسط سلطان محمود غزنوی برای گسترش نفوس مسلمانان به شبه قارهٔ هند کوچانیده شده بودند. این سلسله مهاجرت‌ها با مرگ سلطان محمود خاتمه یافت.