تاریخ اسلام در هندوستان (قسمت هشتم)

به گزارش کانون همانطور که در قسمت های پیشین ملاحظه کردید، ورود اسلام به شبه قاره هند منجر به ایجاد تحولاتی شگرف شده و تاثیری به سزا در این فرهنگ باستانی داشت. رفته رفته با رسیدن به قرون میانی شاهد شکل گیری حکومت های متعددی در این کشور بودیم که پس از کسب قدرت به جنگ با یکدیگر پرداخته و رفته رفته ضعیف شدند. عادل شاهیان ( 1489 – 1686 میلادی / 895-1097 ه.ق) یکی از این سلسله ها به شمار می رفتند که در این قسمت به بررسی تاریخ آن ها می پردازیم. 

عادل شاهیان در ابتدا بخشی از سلطنت بهمنیان در دکن محسوب می‌شدند ولی کم کم استقلال یافتند و در سال ۱۶۸۶ م با حمله اورنگ ‌زیب آخرین پادشاه بزرگ سلسله گورکانیان هند دوران آنها به پایان رسید. 

موسس سلسله عادل‌شاهی فردی به‌نام یوسف ترکمن  بود که در ساوه بزرگ شده بود.    سلسله بهمنی در زمان صدارت محمود گاوان به پنج ناحیه تقسیم شده بود . محمود گاوان گیلانی ، حکومت بیجاپور را به یکی از غلامان گرجی خود ( یوسف عادل خان ) که ادعا می کرد فرزند سلطان مراد عثمانی است ، واگذار کرد . او در سال 1489 میلادی / 894 ه ق در بیجاپور اعلام استقلال کرده و سلسله عادل شاهیان را بنیان نهاد . او در ساوه ایران بزرگ شده بود و بنا به روایتی پس از مرگ سلطان مراد دوم ، جانشین او قصد کشتن مدعیان سلطنت را داشته و به همین دلیل او به وسیله تاجری از ایران به نام خواجه عماد الدین محمود فرار کرده و در ساوه بزرگ شد . او به شهر های تبریز ؛ اصفهان ، کاشان و قم سفر کرد .

وی در ادامه به وسیله همان تاجر ، راهی هندوستان شده و سپس به سلطنت رسید . بیشتر شاهان این سلسله اهل تشیع بودند و ارتباط مستحکمی با ایران عصر صفوی داشتند . عادل شاهیان نخستین سلسله شیعه مذهب در هند محسوب می شوند . در آغاز سلطنت قطب الدین ایبک بسیاری از صوفیان از ایران به هند آمده و در زمان عادل شاهیان فعالیت خود را ادامه دادند . در 1294 میلادی ( ۶۹۳ قمری)  علاءالدین نوهٔ جلال‌الدین خلجی پادشاه دهلی ، بیجاپور را به تصرف درآورد و در۱۳۴۷م  برابر با ۷۴۸ق بیجاپور ضمیمهٔ قلمرو بهمنیان دکن شد . تا این زمان بیجاپور ناحیهٔ مرزی دورافتاده و ناآرامی بود، اما پس از آن، ثبات بیشتری یافت .

بیشتر پادشاهان سلسلهٔ عادل شاهی پیرو مذهب تشیع بودند . عادل شاهیان در سال ۹۰۸ پس از پی بردن به رسمیت تشیع در ایران توسط شاه اسماعیل، در رسمی کردن این مذهب در بیجاپور تردید نکردند. یوسف عادل شاه بنیان‌گذار این سلسله با پیروی از دودمان صفوی در دادن مفاهیم شیعی به آیین و مراسم عبادی عمومی در قلمرو خویش مبادرت ورزید. 

زبان رسمی عادل شاهیان ؛ فارسی و مذهب آن ها شیعه بود . عادل شاهیان و قطب شاهیان که آنان نیز شیعه مذهب بودند در پیشرفت فرهنگ و ادب فارسی در دکن کوشش بسیار نمودند . بیشتر سلاطین این دو سلسله به زبان فارسی شعر می سرودند . 

زبان دکنی مخلوطی از زبان های فارسی، گجراتی، مراتی و کانارا بود و ابراهیم عادل شاه دوم کتابی به نام نورس به زبان دکنی نوشت . این زبان در زمان بهمنیان شکوفا شده و اردو نام گرفت . در حال حاضر این زبان علاوه بر ترکیب زبان های فوق ، واژه هایی از زبان های انگلیسی و عربی را نیز در خود جای داده است .   

مهمترین کتاب های نوشته شده در این زمان عبارتند از : 

1-تاریخ سلسله عادل شاهیان نوشته رفیع الدین ابراهیم شیرازی – این کتاب به دستور ابراهیم عادل شاه دوم نوشته شده است .

2-بساطین السلاطین نوشته میرابراهیم لاری اسدخانی – وی این کتاب را با همکاری ابراهیم زبیری در مورد سلطنت عادل شاهیان تدوین کرده است . 

3-گلشن ابراهیمی نوشته فرشته تاریخ نگار مشهور عادل شاهیان

هنر معماری عادل شاهیان 

سبک معماری این دوره مخلوطی از معماری ایرانی ، ترکی و دکنی است . مهمترین آثار به جا مانده این دوران عبارتند از : 

1-گل گنبذ ( گل گنبد ) : این بنا از نظر گنبد و سبک ساخت آن دارای شهرتی جهانی است . این بنا در حقیقت مقبره محمد عادل شاه محسوب می شود و تاریخ ساخت آن سال 1656 میلادی / 1066 ه ق است .  

2-ابراهیم روضه : این بنا مزار ابراهیم عادل شاه دوم و خانواده او است . این مجموعه شامل آرامگاه و یک مسجد است که در مقابل یکدیگر ساخته شده اند . معمار اصلی بنا یک استاد ایرانی با نام ملک صندل است . در این مجموعه ؛ تعداد زیادی نوشته با کارکرد تزئینی به خطوط فارسی و عربی در اطراف درهای ورودی به آرامگاه نوشته شده است . 

از دیگر بناهای مهم این دوره می توان به مسجد جامع بیجاپور ، مسجد ملک جهان ، آثار محل ، گاگان محل و ملک میدان اشاره کرد . لازم به توضیح است که در این دوره تعداد زیادی مجموعه باغ و آثار معماری داخل آن ها با تاثیر از سبک باغ سازی ایرانی ساخته شد که از مهمترین این موارد می توان به علی باغ ، کشورخان باغ ، نگین باغ ، نوروز باغ و ابراهیم باغ اشاره کرد  . 

دربار عادل شاهیان محل تجمع دانشمندان ؛ علما ، شعرا و هنرمندان بود . از شاعران ایرانی مشهور این دوره می توان به ظهوری ترشیزی و ملا ملک قمی اشاره کرد . 

همانطور که پیشتر اشاره شد ، یوسف عادل شاه دوران جوانی خود را در ایران به سر برده بود و این موضوع انگیزه ای شد تا وی پس از به قدرت رسیدن در بیجاپور ، از تعداد زیادی از هنرمندان و دانشمندان ایرانی برای اقامت در منطقه تحت حکومت خود دعوت کند .  

کتابخانه بزرگ سلطنتی بیجاپور ، اوج و گسترش فرهنگ فارسی و اسلامی را نشان می دهد ، دارای آثار خطی و چاپی فراوانی است . مینیاتورهای این دوره نشانگر نفوذ فرهنگ و هنر ایرانی است . 

زبان رسمی عادل شاهیان زبان فارسی بود. عادل شاهیان در کنار قطب شاهیان در پیشرفت فرهنگ و ادبیات فارسی در دکن نهایت کوشش خود را به خرج دادند. دربار آنها پیوسته مرکز علماء و فضلای ایرانی بود. به این نکته باید توجه داشت که سلاطین عادل شاهیان و قطب شاهیان در اصل ایرانی بودند بسیاری از این سلاطین به زبان فارسی نیز شعر می‌سرودند.  

 در این زمان زبانی به نام زبان دکنی نیز شکل گرفت که مخلوطی از فارسی و گجراتی و مراتی و کانادا بود. کتابی به نام «کتاب نورس» به زبان دکنی توسط ابراهیم عادل شاه دوم نوشته شده‌است که حاوی اشعار و موسیقی‌های اوست. این زبان تحت سلطنت بهمنیان نیز شکوفا شد و بعدها به عنوان اردوی دکنی شناخته شد. 

کتابخانهٔ سلطنتی بیجاپور که متعلق به اوج گسترش فرهنگ اسلامی در این شهر است، امروزه مجموعه‌ای ارزشمند از آثار خطی و چاپی را در خود جای داده‌است. مینیاتورهای باارزش به جای مانده در این شهر بیانگر نفوذ هر چه بیشتر فرهنگ و هنر ایرانی در بیجاپور است. 

عمادشاهیان 1490 تا 1574 میلادی / 895 تا 982 ه قمری

پس از انقراض سلسله بهمنیان ؛ عماد شاهیان در برابر BARAR استقلال خود را به دست آوردند . موسس این سلسله فاتح الله عماد شاه Fateh –Ullah Imad shah  بود . پایتخت این سلسله شهر Acholpur بود . این سلسله در سال 1574 میلادی ضمیمه سلطان نشین احمد نگر ( نظام شاهیان) شد .