قدیمی ترین تمدن هندوستان را می توان تمدن دره رود سند یا فرهنگ هاراپا دانست . پژوهشگران این فرهنگ را تقریبا معاصر و مقارن با شهرسوخته در سیستان می دانند .
ارتباطات فرهنگی و هنری ایران و شبه قاره هند در دوران پیش از تاریخ
اگرچه هنوز نشانه های قطعی از وجود ارتباط بین ایران و هند در این روزگار وجود ندارد اما برخی از پژوهشگران تلاش کرده اند با بررسی میان سفال ها و نقوش آن ها در سایت های ایرانی و هندی این روزگار ، ارتباطی بین این دو تمدن بیابند .
با توجه به این موضوع تنها به صورت مختصر به دوره های تمدن دره رود سند اشاره کرده و به مبحث اصلی ارتباطات فرهنگی ایران و هند باز می گردیم . ساکنین سرزمین ایران را آریائیانی تشکیل می دهند که خود در طی فرایند تاریخ چند هزار ساله خود در بدو امر با ساکنین نخستین این سرزمین مانند ایلامی ها ، و سپس در دوره های بعدی با نژادهای دیگری مانند یونایان ، تازیان و مغول ها و ساکنین آسیای میانه مخلوط شدند.
در سرزمین هند نیز شرایط تقریبا به همینگونه است : آریائیان مهاجر در ابتدا با دراویدی ها که ساکنین اولیه سرزمین هندوستان را تشکیل می دهند اختلاط نژادی تشکیل داده و سپس در طول تاریخ با اقوام دیگری ترکیب شدند . در این میان اما موضوعی که باید مد نظر قرار گیرد بحث مهاجرت اقوام آریائی است که در حدود هزاره دوم پیش از میلاد صورت گرفت . بر اساس نظریات پژهشگران، زادگاه نخستین آریائی ها در منطقه وسیعی از شمال دریاچه آرال تا سواحل دریای سیاه بود که به دلایل مختلفی از جمله از دست دادن مراتع و چراگاه هایشان که زندگی دامداری خود را متکی بر آن می دیدند به سرزمین های جنوبی تر کوچ کردند. سرزمین امروزی ایران در مسیر این مهاجرت به جنوب قرار داشت و سپس در این نقطه گروهی از اقوام آریائی به غرب رفته و گروهی دیگر در ایران ساکن شدند که بر اساس منابع باستانی آریائی و به ویژه اوستا، سرزمین خود را آریاوئج نامیدند که به معنای سرزمین آریائیان است.
گروهی دیگر نیز به شرق مهاجرت نمودند که در سرزمین هند ساکن شدند . این گروه که « مردمی سلحشور و ماجراطلب بودند ، پیش تاختند و در حدود سه هزار سال قبل ، از طریق سیستان و افغانستان فعلی از گذرگاه های شمال غربی خود را به سرزمین هفت رودخانه – Sapta- Sindhu - پنجاب و نواحی سند رساندند . آنان نیز خود را آرین به معنای محترم ، آزاده و فرزانه می نامیدند »
مهاجرت ٱریائیان را نمی توان نخستین مهاجرت صورت گرفته از مسیر ایران به هندوستان دانست . پژوهش های باستان شناسی موید این نکته است که : « گروه های مختلف مهاجرانی که از ایران گذشته و وارد هند شده اند عبارت اند از سیاهان ، اقوام جنوبی ، گروه مدیترانه ای ( شامل دراویدی ها) و شمالی ها ( آریائی ها ) . سیاهان نخستین گروه نژادی ایران و هند شمرده می شوند که به احتمال در نخستین اعصار تمدن بشری از آفریقا وارد سواحل خلیج فارس و دریای عمان شده و سپس به هند کوچ کرده اند . هرودوت از این گروه ها نام می برد و ایشان را چنین توصیف می کند : رنگ پوست این هندی ها یکسان است . یعنی مانند رنگ پوست اتیوپیائی ها است . هرودوت بعضی مردان را که در خلیج فارس و سواحل هند مسکن داشته چنین می نامد و می گوید که به اتیوپی های آفریقا شباهت دارند . در کتیبه های داریوش هم این اقوام هندی خوانده شده اند اما هرودوت هنگامی که ایران را از نظر مالی تقسیم بندی می کند ، ایالت هند را سرزمین Parikanes به معنی حبشی های آسیائی می خواند و هنگامی که سخن از هندی های دیگر به میان می آید می نویسد که آن ها در شمال سکنی دارند یعنی حتی در عصر هرودوت نیز سیاهان در جنوب هند ، سواحل خلیج فارس و دریای عمان سکونت داشته و خود دارای تمدنی خاص بودند . »
آثار به دست آمده از تمدن دره رود سند نشان دهنده مشابهت ها و تاثیر و تاثرات مادی و فرهنگی میان هند و ایران در دوران پیش از آریائیان است . برای نمونه یکی از آثار کشف شده در هاراپا جعبه آرایش است که از نظر نوع ساخت ، سبک و تزئینات بسیار شبیه به نمونه های یافت شده در بین النهرین ( اور ، کیش و خفاجه ) است . با بررسی نقش گوزن در سفال های سیلک ، موهن جو دارو ، شوش ، سواحل خلیج فارس و بین النهرین می توان به مشابهت های موجود پی برد . نقش صلیب شکسته که در کرت ، کاپادوکیه ، تروا ، شوش و سایر نقاط ایران یافت شده در تمدن هند باستان نیز به وفور دیده می شود . در اوستا کتاب مقدس زرتشتیان بارها به سرزمین هندوستان اشاره شده است همانگونه که در ریگ ودا نیز به سرزمین ایران و پارس اشارات فراوانی وجود دارد که نشان می دهد این دو گروه آریائی مهاجر پس از سکونت دائمی در دو سرزمین متفاوت ، ریشه های مشترک را فراموش نکرده و با یکدیگر در ارتباط و پیوند بودند . سلسله مهاجرت آریائی ها به هند در حدود قرن هشتم پیش از میلاد پایان یافت . در حقیقت از این دوره تاریخی به بعد پیشینه فرهنگی سرزمین ایران و هند بیش از پیش با یکدیگر پیوند می خورد ، البته این موضوع به معنی این نیست که در دوران پیش از آریائیان، میان هند و ایران ارتباطی برقرار نبوده زیرا در کتیبه های ایلامی نیز با نام هند که به صورت خی این – دو ایش ذکر شده روبه رو هستیم که نشان می دهد سرزمین هند در روزگار ایلامی ها و پیش از آمدن آریائی ها نیز برای ساکنین سرزمین ایران ناشناخته نبود .
متاسفانه در مطالعات حوزه نگارش و کتیبه شناسی سرزمین هندوستان پس از دوره تمدن حوزه رود سند و به ویژه موهن جودارو و هاراپا تا آغاز روی کار آمدن سلسله مائوری نشانه ای از خط و نگارش کشف نشده است و قدیمی ترین کتیبه های هندوستان متعلق به دوره امپراتور آشوکا در سده سوم پیش از میلاد است . این کتیبه ها عموما با خط برهمی و خاروشتی نوشته شده اند . خط برهمی بر اساس نظرات کتیبه شناسان حوزه مطالعات خطوط هند باستان احتمالا خطی است که توسط برهمنان برای نگاشتن متون مقدس ابداع شده بود ولی خط خاروشتی که بسیاری از کتیبه های دوره آشوکا در سراسر هند به این خط نگاشته شده است بر اساس نظریات پژوهشگرانی از جمله بوهلر ریشه ای ایرانی داشته و ماخوذ از آرامی است . در این میان حتی گروهی اعتقاد دارند نام این خط از ریشه ایرانی است و از خر – پوستی گرفته شده است زیرا این خط را بر روی چرم های ساخته شده از پوست خر می نوشته اند .
ادامه دارد...
دکتر احسان محمدحسینی باستان شناس، مدرس دانشگاه
ارسال نظر
آخرین اخبار
نیازمندیها
مطبوعات و خبرگزاریها