سرزمین هند و ایران از دیرباز به دلایل گوناگون هنری ، فرهنگی ، سیاسی ، نژادی ، مذهبی و اجتماعی با یکدیگر در ارتباط بوده اند . برای نمونه تنها به گفتاری از جواهر لعل نهرو نخست وزیر فرهیخته و ادیب هند در روزگار پس از استقلال اشاره می کنیم که در کتاب کشف هند می نویسد : در بین کشورهای گوناگون و اقوامی که با هندوستان در ارتباط بوده اند ، ایرانیان از همه قدیمی تر و پر نفوذ تر بوده اند .
همانطور که در قسمت پیشین اشاره کردیم، در این پژوهش تلاش بر این است تا ارتباطات فرهنگی ایران و هند در بستر تاریخ باستان و روزگار پیش از اسلام بررسی شود . موضوعی که می تواند کلید اصلی ارتباطات امروزین فرهنگی و سیاسی دو کشور تلقی شود . زیرا شبه قاره هند گذشته از ارتباط منسجم تاریخی از نظر جغرافیائی نیز همواره دارای خطوط ارتباطی بسیار پر رنگی با ایران بوده است . چه از طریق راه های زمینی و کوهستان های غربی هندوکش و چه از طریق راه های دریائی و خطوط کشتیرانی میان خلیج پارس ، دریای عمان و دریای عرب در غرب هندوستان .
مذهب هندوئیسم را می توان اصلی ترین مذهب سرزمین هند دانست . آئینی که نام شبه قاره هندوستان برگرفته شده از آن است . این مذهب باستانی توسط آریائیان مهاجر به هند وارد شد و در بررسی های اسطوره شناختی می توان تشابهات بسیاری میان هندوئیسم و مذهب آریائیان باستان و بعدها در آئین زرتشی گردی مشاهده نمود . آریائیان فاتح با غلبه بر بومیان هند که از نژاد دراویدی بودند ، توانستند مذهب و فرهنگ خود را بر آنان تحمیل کنند و رفته رفته فاتحین و مغلوبین توانستند در کنار یکدیگر جامعه واحدی با مذهب مشترک تشکیل دهند که هنوز در روزگار جدید تداوم یافته است . آریائیان فاتح با پایه گذاری طبقه بندی کاست برتری خود را بر اقوام مغلوب تثبیت کرده و بر این اساس جامعه هند باستان به سه گروه عمده برهمنان یا روحانیون وکاهنان که امور مذهبی را بر عهده داشتند ، کشاتریاها یا طبقه جنگاور و شودرا ها که صاحب مشاغلی مانند کشاورزی و دامداری بودند تقسیم شد . دو طبقه نخست را آریائیان تشکیل می دادند و طبقه شودرا به دراویدی ها تعلق داشت . اگرچه بر اساس قوانین سختگیرانه مذهبی هندو هر گونه ارتباطات خونی و پیوند زناشوئی میان این طبقات منع شده بود ولی به مرور زمان گروهی از کشاورزان و دامداران شودرا توانستند با تکیه بر مازاد محصولات خود ثروتی دست و پا کرده و به تجارت . بازرگانی بپردازند . در طبقه بندی نخستین سیستم کاست که ریشه در نوع زندگی اقوام مهاجر آریائی داشت ، جائی برای بازرگانان در نظر گرفته نشده بود و این نقیصه باید به نوعی جبران می شد . به همین دلیل به تدریج طبقه ای نوظهور از شودراهای ثروتمند شده توانستند از طریق داد و ستد با کشاتریاها و برهمنان با آنان وصلت کرده و طبقه ای جدید را به سیستم کاست وارد کنند که حاصل اختلاط دراویدی ها و آریائی ها بود. این طبقه جدید وایشا نام گرفت که شامل بازرگانان و تجار می شد. به این ترتیب طبقه بندی کاست در سرزمین هند شکل اصلی خود را پیدا کرده و به این صورت نمود یافت :1- برهمنان 2-کشاتریاها 3- وایشاها 4- شودرا ها
نکته جالبی که باید به آن اشاره نمود وجود مشابه این طبقه بندی در ایران باستان است . این طبقه بندی اجتماعی را که فردوسی در شاهنامه به جمشید کیانی نسبت می دهد به روایت دکتر علاالدین آذری به این صورت است : 1 کاتوزیان ( روحانیان ) 2 نیساریان ( جنگ جویان ) 3 نسودی ( کشاورزان ) 4 اهنوخوشی ( پیشه وران و دست افزاران )
این تاثیر و تاثر فرهنگی را نمی توان یک سویه و تنها ازجانب سرزمین ایران به سوی هندوستان دانست . اگرچه در بیشتر حوزه ها تاثیر فرهنگی و هنری ایران در هندوستان پر رنگ تر از تاثیرات هند بر ایران بوده است اما باید این نکته را کاملا در نظر داشت که در بررسی های میان هند و ایران، پژوهشگر در حال بررسی دو شاخه مجزا از یک فرهنگ و نژاد یکسان است . اگرچه در سراسر هندوستان از شمال تا جنوب آن صدها کتیبه به خط فارسی وجود دارد و نشانه ها و سنت های معماری ایرانی در گوشه و کنار این سرزمین به کرات استفاده شده است ولی در ایران نیز آثاری از هندی ها بر جای مانده که شاید یکی از مهمترین آن ها معبد هندو ها در بندر عباس باشد . در این نوشتار تلاش بر این است تا ارتباطات فرهنگی و ریشه های مشترک میان دوکشور به صورت مجمل بررسی شده و در خاتمه با بررسی و مطالعه کامل تنها معبد هندوئی موجود در ایران به بخش های کمتر شناخته شده این تقابل فرهنگی اشاره شود .
ادامه دارد...
دکتر احسان محمدحسینی- باستان شناس، مدرس دانشگاه
ارسال نظر
آخرین اخبار
نیازمندیها
مطبوعات و خبرگزاریها