ریشه های تاریخی تشیع در هندوستان

از جمله مهمترین ویژگی های شهر حیدر آباد باید به تجمع بخش بزرگی از مسلمانان کشور هند در این منطقه اشاره کرد که آن را به اصلی ترین شهر مسلمان نشین حوزه جنوب هند تبدیل کرده است .

نخستین باردرزمان یوسف عادل شاه است که گام هایی درجهت رسمی شدن آیین شیعه در هندوستان برداشته می شود . لازم به توضیح است که این زمان مقارن با روزگاری است که  کمی پیش ازآن یعنی درسال 1501میلادی آیین شیعه درایران عهد صفوی به عنوان آیین رسمی اعلام شده بود .

نخستین حضورمسلمانان درایالت تلنگانا به سال1303 میلادی برمی گردد هنگامی که ملک فخرالدین با سلسله پادشاهی هندو مذهب کاکاتیا به جنگ پرداخته والبته شکست خورد . درسال1310 میلادی برای جبران این شکست علاءالدین خلجی  گروه دیگری رابه این منطقه اعزام کرد . درسال1320میلادی غیاث الدین تغلق به قدرت رسیده  و درسال 1327میلادی هیأت هایی را به این منطقه فرستاد و سرانجام  درزمان پسرغیاث الدین تغلق مسلمانان براین منطقه چیره شدند . درسال 1347میلادی حکومت تغلقیان براثرنافرمانی نجیب زادگان دکن فروپاشی دSastry,2013:513)) . درهمین سال حسن گنگو سلسلۀ بهمنی ها را دردکن پایه گذاری کرد . اودرواقع ایرانی ماجراجویی بودکه دردربارمحمد تغلق دردهلی خدمت می کرد وپس ازآن عنوان علاءالدین بهمن شاه رابرخود نهاد . شاهان بهمنی نسب خودرابه شاهان ساسانی می رساندند . (Shokoohy,1994:65).

بر اساس منابع و متون تاریخی تعداد زیادی ازایرانیان نخبه وکاردان در درباربهمنی ها خدمت می کردند ونقش مهمی درگسترش قلمروبهمنی ها داشتند . تعداد زیادی ازشاعران ، دانشمندان ومعماران ایرانی کارهای برجسته ای طی دوران فرمانروایی بهمنی ها انجام دادند . پایتخت هشت پادشاه نخست بهمنی شهرگلبرگه درشمال ایالت کارناتاکای هند بود  .

 این شهردرفاصلۀ 238کیلومتری حیدرآبادقرارگرفته است . لازم به توضیح است که بسیاری ازپادشاهان وشاهزادگان بهمنی علاقۀ بسیاری به زبان فارسی داشتند وآن رابه خوبی فراگرفتند . فعالیت دیگری که شاهان بهمنی درراستای تقویت فرهنگ ایرانی وزبان فارسی انجام دادند جذب تعداد زیادی ازآموزگاران ایرانی بود(Feresta,1903:296). تعداد زیادی مدرسه هم در این دوران و به فرمان شاهان این سلسله ساخته شد که معروفترین آن ها مدرسه ای بود که به وسیلۀ محمود گاوان وزیر ایرانی پادشاه بهمنی  درسال1471میلادی ساخته شد و به خاطر شیوۀ عالی آموزش به کار گرفته شده در آن  بسیارمعروف بود (Shervani,1942:160) .

نفوذسبک وروش معماری ایرانی را به خوبی می توانیم درمعماری بهمنی ها ببینیم .تزیینات خارجی بناها و به ویژه تزیینات خطاطی به شکلی  عمیقی تحت تأثیرمعماری ایرانی است . این نکته راباید در نظربگیریم که بسیاری ازبناهای معروف سلسله بهمنی به وسیلۀ معماران ایرانی ساخته شدند ازجمله آرامگاه بسیاربزرگ خواجه محمد بنده نوازگیسو دراز درگلبرگه . آرامگاه های پادشاهان بهمنی درگلبرگه وبیدرهم درشیوۀ تاق زنی ، شکل گنبدها ، استفاده ازکاشیهای رنگی وتزیینات گچ کاری تحت تأثیرنفوذهنرایرانی هستند . پادشاهی بهمنی تاسال1528 میلادی ادامه داشت وسرانجام به پنج پادشاهی کوچکترتقسیم شد . عمادشاهی دربرار ،نظام شاهی دراحمدنگر ، بریدشاهی در منطقه بیدر، عادل شاهی دربیجاپور و قطب شاهی درگلکنده (حیدرآباد) . نفوذ هنرمعماری ایران در این پنج پادشاهی هم ادامه پیداکرد.

نخستین باردرزمان یوسف عادل شاه است که گام هایی درجهت رسمی شدن آیین شیعه در هندوستان برداشته می شود . لازم به توضیح است که این زمان مقارن با روزگاری است که  کمی پیش ازآن یعنی درسال 1501میلادی آیین شیعه درایران عهد صفوی به عنوان آیین رسمی اعلام شده بود . در سال1503میلادی یوسف به مسجد جامع شهربیجاپوردرایالت کارناتاکا می رودودستورمی دهد تا اذان براساس آیین شیعه خوانده شود . یوسف عادل شاه ارادت خاصی به شیخ صفی الدین اردبیلی داشته ضمن این که اقامت درازمدت اودرساوه ودیدارهایش ازکاشان،اصفهان و شیراز  که همگی از مراکز  آموزشی آیین شیعه در آن روزگار محسوب می شدند ؛  احتمالاً نفوذزیادی دراوگذاشته هرچند اعلام رسمی شدن آیین شیعه به طورمستقیم زیرنفوذ و تأثیرشاه اسماعیل صفوی نبوده ولی پذیرش آیین شیعه به وسیلۀ شاه اسماعیل،  یوسف عادل شاه رادرعملی کردن طرح خودش دلگرم کرده بود (Naqvi,2003:79).

یوسف عادل شاه فردی به نام سید احمدهروی رابه ایران می فرستد ت اشاه اسماعیل را ازتلاشهای موفقیت آمیزش دررسمی کردن آیین شیعه در هندوستان  آگاه کند. در همین روزگار دیگر سلسله پادشاهی دکن یعنی قطب شاهی هم تصمیم می گیرد که آیین شیعه رابه عنوان آیین رسمی اعلام کند ، قطب الملکدرمقام مقایسه با یوسف عادل شاه فردی سیاست مدارتربودودرخانواده ای شیعه ازنوادگان قراقویونلوها به دنیا آمده بود(همان:82) .

رسمی شدن آیین شیعه به وسیلۀ این سه پادشاهی درایران ، حیدرآباد و بیجاپور به عنوان آیین رسمی آن هم یکی پس ازدیگری درابتدای سدۀ شانزدهم میلادی باعث نزدیکی سیاسی و برقراری پیوندهای فرهنگی و تاریخی بیشتری بین آن ها شد. بنابراین برای نخستین باردرهندوستان حاکمان مسلمان براساس مسلک به دو بخش تقسیم شدند . بخش بزرگترکه به وسیلۀ حاکمان سنی یعنی گورکانیان درشمال هند اداره می شد و دو پادشاهی در منطقه دکن که تحت تسلط فرمانروایان شیعه بود . دو پادشاهی شیعه هم پیمان شاهان صفوی درایران شدند ونام شاهان صفوی راپیش از نام خود درخطبه ها قراردادند. بنابراین روابط بین ایران با قطب شاهیان درحیدرآباد و عادل شاهیان دربیجاپوردرزمینه های سیاسی،اجتماعی،فرهنگی و مذهبی گسترده تر شد.هرچند حضورایرانیان درهندپیش ازاین دوپادشاهی هم بسیار چشمگیر بودولی پس ازآن مهاجرت ایرانیان به شبه قاره هند و به ویژه فلات دکن بیشترشد . حتی ایرانیانی که دردربارصفوی صاحب پستهای کلیدی بودند هم به هند مهاجرت کردند.دراین میان بیشتروزیران حکومت قطب شاهی همین ایرانیان مهاجر بودند.قطب شاهیان خیلی خوش شانس بودندکه مدیران لایقی چون علامه میرمؤمن ،نکنام خان و... را داشتند که به شکل مؤثروکارآمدی کارهای حکومت قطب شاهی را انجام می دادند(همان:90).

لازم به یاد آوری است که ایرانیان و فرهنگ ایرانی  با ارتش وارد دکن نشد ، آن ها طی چندین موج مهاجرت وارد دکن شدند وآن جا راخانۀ خود می دانستند آن ها دردکن نقش کشورگشایان فرهنگی را بازی نکردند بلکه درنتیجۀ تبادل فرهنگی نفوذ فرهنگی عمیقی ازخود برجای گذاشتند.

بدون تردید یکی از اصلی ترین ویژگی ها و مراسم مذهبی آئین تشیع ، عزاداری امام سوم شیعیان ، امام حسین ( ع ) و یارانش است که در سراسر دنیا توسط شیعیان با وسواس و علاقه خاصی برگزار می شود . در این میان یکی از مهمترین مراکز برگزاری مراسم عاشورا ، تاسوعا و اربعین حسینی ، شهر حیدر آباد در ایالت تلنگانای یا همان آندرا پرادش سابق  هندوستان است . در این شهر مجموعه ای تاریخی با نام عاشوراخانه وجود دارد که علاوه بر ارزش و اهمیت تاریخی ، به عنوان اصلی ترین مرکز عزاداری در روزهای عاشورا ، تاسوعا و اربعین حسینی ، شاهد حضور خیل انبوه شیعیان هندوستان است .

گزارش : دکتر احسان محمد حسینی – باستان شناس