مقامات آمریکایی از بازگشت امام چه می‌گویند؟

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تحولات مهمی چون تسخیر لانه جاسوسی و کشف اسناد مرتبط با فعالیتهای رژیم، پرده از بسیاری از واقعیات انقلاب برداشت. در این اسناد علاوه بر ارتباط رژیم با آمریکا و حوزه نفوذ و اختیارات آنها، به تشریح وضعیت کشور در آستانه انقلاب نیز پرداخته شده است. از جمله این تحولات، موضوع بازگشت امام خمینی به کشور بعد از 14 سال تبعید است که به دلیل تعویق آن توسط بختیار، باعث شدت گرفتن مبارزات مردمی و افزایش ناآرامیها گشت. البته در کنار این وقایع، به اتفاقات و شرح جزئیات بیشتری از حوادث آن روزها نیز اشاره شده است که در ادامه نوشته پیش‌رو مورد بررسی قرار گرفته است.

بازگشت امام خمینی به کشور

امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی که در طول دوران مبارزات انقلاب در خارج از کشور و در تبعید به سر می‌برد، بعد از فروریختن پایه‌های رژیم، اعلام نمود در 6 بهمن 1357 وارد کشور خواهد شد؛ اما بختیار با ممانعت از ورود امام، دستور داد تا فرودگاه‌ها بسته شوند. همین موضوع باعث شد تا فردای آن روز، تظاهرات و راهپیمایی عظیمی با شرکت میلیونها نفر، در سراسر ایران برپا شود، گرچه خبرگزاریها آن را آرام و بدون تشنج مخابره کردند، ولى حرکتى سرشار از بغض و کینه نسبت به دولت بختیار بود.1 از این رو امام نیز ورود خود به ایران را منوط به 8 بهمن دانست و در عین حال مردم را به ادامه مبارزه تشویق نمودند. اما بختیار باز هم مانع از ورود امام شد و همین موضوع باعث شد تا امام نیز ورود خود را منوط به بازگشایی فرودگاه نماید. در نهایت فرودگاه در 9 بهمن 57، بازگشایی شد، ولی این موضوع تأثیر مهمی بر تشدید ناآرامیها و مبارزات مردم نداشت که البته بسیار پیش‌تر از این اتفاقات آغاز شده بود؛ مقارن با روزهای نزدیک به بازگشت امام شدت بیشتری یافت و از دید اسناد نیز پنهان نماند.

روزهای پیش از بازگشت امام

1. اذعان به واقعیات کشور: افزایش درگیریهای شهری

یکی از موضوعات مهم در روزهای نزدیک به بازگشت امام، تشریح فضای سیاسی کشور و درگیریهای روزمره میان سربازان و تظاهرکنندگان است که در اسناد به آن اشاره شده است: درگیریهای شهری به قدری افزایش یافته که گویا کشور تبدیل به پادگان گشته است. نکته مهمی که در این موضوع به چشم می‌خورد اذعان به واقعیاتی چون نفرت مردم از اجنبی به‌خصوص آمریکاییان است. چنانچه در یک مورد آمده است: «در اهواز جرج لینک مدیر آمریکایی اسکو که اتومبیلش را با بمب آتش‌زا مورد حمله قرار داده بودند، به زحمت از مرگ حتمی گریخت».2 انزجار مردم از آمریکاییها و شدت حملات به آنها و خانواده‌هایشان در حدی بود که بسیاری از آنان از بیم جان خود، مجبور به ترک کشور شده بودند. بخش مهمی از ناآرامیها و اعتراضات در قالب اعتصابات بروز یافته بود.

2. اعتصاب کارکنان صنعت نفت و وضعیت تولید

اعتصاب کارکنان نفت یکی از موضوعات مهمی است که در اسناد به آن اشاره شده و تأثیر مهمی بر اقتصاد داشته است. در اسناد آمده است که «کارکنان اعتصابی صنعت نفت میزان تولید نفت را به پایین‌ترین سطح آن در بیست و پنج سال گذشته رسانده و این صنعت را فلج کرده است.»3 در اصل اعتصاب کارکنان نفت، بعد از واقعه 17 شهریور ماه آغاز شد. این اعتصابات ابتدا بیشتر جنبه اقتصادی داشت، اما به‌تدریج به سایر امور از جمله وضعیت سیاسی همچون آزادی زندانیان، لغو حکومت نظامی، بازگشت امام و... نیز تعمیم یافت و «در همه شهرها و روستاها در همه وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی، به طور خلاصه به‌جز نیروهای مسلح، ساواک، دربار سلطنتی و کاخ نخست‌وزیری، همه به اعتصاب پیوستند».4

علاوه بر اعتصابات کارکنان نفت، کارکنان گمرک نیز در اعتصاب به سر می‌بردند. در این رابطه آمده است: «بیش از دو ماه است که گمرکات نیز اعتصاب کرده است. تعدادی از کارکنان ما بیش از پنج ماه به کار مشغول بوده ، ولی نتوانسته‌اند کالاهای خود را دریافت کنند...».5 این اعتصابات که تأثیر زیادی برناتوان شدن رژیم در اداره امور داشت، تحت رهبری و هدایت امام صورت می‌گرفت.

نمود این موضوع را می‌توان در بسیاری از سخنرانیهای ایشان دید. از جمله آنکه در یکی از سخنرانیهای خود در حمایت از اعتصابات فرمودند: «بر ملت شریف ایران است که در مواقعى که کارگران و کارمندان شرکت نفت و سایر مؤسسات و ادارات دولتى دست به اعتصاب می‌‏زنند، از آنان با کمال احترام پشتیبانی کنند...».6 در این میان، اعتصاب کارمندان برق نیز مزید بر مشکلات رژیم گشته و بر دامنه مشکلات رژیم افزود. چنانچه بر پایه گزارشها «کارمندان اداره برق منطقه‌ای گیلان با صدور قطعنامه‌ای دولت شاپور را غیرقانونی خواندند... و دست به اعتصاب زده و تنها به خاطر رفع نیازهای مردم استان در روزهای زوج آماده پاسخگویی و همکاری با ارباب رجوع هستند».7 در اسناد ضمن اشاره به این موضوع، بر تأثیر منفی قطعیهای مکرر برق اشاره شده و آمده است «اثر فرسایشی این اوضاع بر روان مردم را نمی‌توان نادیده گرفت».8

3. ارتش نامنظم و تشنه خون

در بخشی از سندی که توسط مطبوعات خارجی از جمله آمریکایی پیرامون وضعیت ارتش و کشور در روز بازگشت امام به کشور پوشش داده شده است، عنوان گشته است که میان ارتش و نظامیان اختلاف وجود داشته و بسیاری از نظامیان همچنان تظاهرکنندگان را هدف گرفته‌اند. «نیم دو جین سرباز دائماً به هر طرف شلیک می‌کردند و بسیاری از گلوله‌هایشان به هدف اصابت می‌کرد و بسیاری دیگر از از روی سر تظاهرکنندگان می‌گذشت».9 البته بسیاری از شواهد خلاف این ادعا را نشان می‌دهد، زیرا در آستانه انقلاب بسیاری از نظامین از جمله ارتش به صفوف مردم پیوستند. به گفته ارتشبد قره‌باغی «تقریبا اکثریت سربازان و تعداد قابل توجهی از افسران و درجه داران سخت معتقد به مذهب و مقلد آقایان علما دینی بودند و نمی‌توانستند برخلاف دستور آیت الله عمل نمایند.» 10 از سویی در ادامه اسناد آمده است که «ژاندارمری، ارتشبد قره‌ باغی، رئیس ستاد ارتش، به بازرگان، حامی (امام) خمینی اطمینان داده نظامیان با تغییر در کابینه به شرط اینکه در راستای قانون اساسی کشور باشد، مخالفتی نخواهند داشت. حتی اگر تغییر در قانون اساسی مطابق قانون اساسی باشد، آن را تحمل خواهند کرد.11همین موضوع به خوبی گویای تبعیت ارتش و نظامیان از مردم و پیوستن آنان به گروه مخالفان رژیم است.

ورود امام به کشور به روایت اسناد لانه جاسوسی

در باب ورود امام به فرودگاه در ابتدا گفته شده است که هواپیمای ایشان رأس ساعت نه صبح به زمین نشست. تعداد استقبال کنندگان در فرودگاه حدود هزار نفر معرفی شده‌اند. گزارش سفارت آمریکا اذعان می‌کند که پس از ورود امام به خیابانهای تهران، دو سوی خیابان مملو از  جمعیت  بود.11طبق این گزارشها،  تا ساعت 11 صبح گزارشی از خشونت دریافت نشده است. اخبار ساعت 2 بعدازظهر از رادیو تلویزیون ایران گزارش داد که جملات ابتدایی امام عبارت است از اینکه دوران سلطنت به پایان رسیده است.12 اما در بخش دیگری از سند به موضوع مشکلات آمریکا و شدت یافتن نفرت عمومی نسبت به آمریکاییان و ترک ایران بعد از ورود امام اشاره شده است. چنانچه در سند شماره 14 مشکلات موجود برای کشتیهای حامل پرچم ایالات متحده در بنادر ایران تأکید شده13و گفته شده در صورت امکان در مورد وضعیت جاری یکی از کشتیها (ترانس کلمبیا) تحقیقات لازم به عمل آید. با این حال گفته شده ورود امام مسالمت‌آمیز بوده و کنسرسیوم نفت نیز متعهد شده پرداختهای نفتی ماهانه خود را به زودی بپردازد.

سخن نهایی

بر این اساس و در نگاهی کلی می‌توان گفت بررسی اسناد جاسوسی آمریکا در خصوص بازگشت امام گویای این واقعیت است که این کشور به‌شدت پیگیر جزئیات حوادث و تحولات سیاسی ایران بوده و تلاش خود را جهت کسب اطلاع از اوضاع کشور به کار بسته بود. گرچه گزارش اسناد گاه با تحریفهایی همراه است؛ اما به خوبی واقعیات پنهان بسیاری از حوادث از جمله میزان نفوذ و دخالت آمریکا در امور داخلی کشور و جاسوسی جهت کسب اطلاعات سیاسی را آشکار می‌سازد.

رشته شدن برخی اسناد سفارت سابق آمریکا توسط دستگاههای مربوطه