بررسی دلایل همسان دانستن ایران و ونزوئلا توسط برخی از سیاست مداران داخلی

چند صباحی است که برای جلب توجه مردم به‌سوی آنچه دستاوردهای دولت قلمداد می‌شود، عده‌ای از دولتی‌ها و همچنین عده‌ای از طرفداران دولت تلاش می‌کنند تا با برسازی همسانی خیالی ایران-ونزوئلا چنین جلوه دهند که اگر برجام نبود، ایران شبیه به ونزوئلا با تورم بالای دویست درصد می‌شد و این برجام بوده است که توانسته ایران را از تبدیل شدن به یک ونزوئلای دیگر بازدارد. اما دلایل مطرح شدن این موضوع و تبعات مطرح شدن این موضوع، مقوله‌ای است که بایستی به آن‌ها توجه شود. لذا در این یادداشت تلاش خواهد شد تا ابتدا به برخی از استفاده‌ها از این مقوله اشاره شود. سپس به دلایل مطرح شدن این همسانی و نهایتاً به تبعات بین‌المللی و منطقه‌ای این همسانی نیز اشاره خواهد شد.

 

 

در زیر برخی از این‌همانی‌های مطرح‌شده بین ایران و ونزوئلا به‌همراه استدلال‌های آن‌ها مطرح خواهد شد. این موضوع ابتدائاً توسط برخی از نزدیکان رئیس‌جمهور، از جمله مشاور اقتصادی، معاون اول و بعدها خود رئیس‌جمهور مطرح شد و بعداً توسط وب‌سایت‌ها و روزنامه‌های حامی دولت نیز گسترانده شده است.

 

1. برای اولین‌بار مسئله‌ی این‌همانی بین ایران-ونزوئلا را مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور، مطرح کرد. او بارها اظهار داشت که ایران قبل از برجام در آستانه‌ی ونزوئلا شدن بود. وی بارها تأکید کرده است حسن روحانی ایران را از مسیر ونزوئلا شدن خارج کرده و کشور را از مسیر قرار گرفتن در تورم 480 درصدی نجات داده است. بعدها این موضوع در سفر رئیس‌جمهور به قزوین مورد استفاده قرار گرفت و وی به‌تأسی از مشاور اقتصادی‌اش، از سفر اخیر خود به ونزوئلا گفت و از منتقدان خود تلویحاً خواست تا به‌جای انتقاد، خدا را شکر کنند که کشور به سرنوشت ونزوئلا دچار نشده است.

 

2. پیش از این، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور، هم ادعا کرده بود که اگر حسن روحانی در 24 خرداد 92 پیروز انتخابات یازدهم ریاست‌جمهوری نمی‌شد، اقتصاد ایران به وضعیت ونزوئلا دچار می‌شد.[1]

 

3. بعد از آن و در این چند روز منتهی به انتخابات، این سناریو بیشتر مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و به‌ترتیب رسانه‌های حامی دولت بر این موضوع اصرار ورزیدند که اگر برجام نبود یا اگر این دولت مستقر نبود، ایران به ونزوئلایی دیگر تبدیل می‌شد. برای مثال، هادی حق‌شناس اقتصاددان طرفدار دولت در مصاحبه با روزنامه‌ی شهروند برآن است که «در دولت قبل 700 میلیارد دلار ثروتی که متعلق به همه‌ی نسل‌ها بود، هزینه‌ شد و بر نقدینگی کشور افزوده شد، بدون اینکه در بهبود شرایط اقتصادی ایران اثری داشته باشد. این همان شیوه‌ی پوپولیستی است که اگر ادامه پیدا می‌کرد، به سرنوشت کشور ونزوئلا دچار می‌شدیم.»[2]

 

وب‌سایت عصر ایران می‌نویسد: «روزگاری دولت ایران 7000 واحد و روسیه 10000 واحد مسکونی برای ارائه در طرحی شبیه به مسکن مهر در ونزوئلا سفارش گرفتند و چاوز با پیراهنی سرخ وعده‌ی چیزهای مجانی و ارزان به ملت می‌داد. از آن روز تاکنون 10 سال گذشته و حتی مرگ چاوز هم نتوانست این کشور را از ورطه‌ی پوپولیسم نجات دهد. دولت ونزوئلا این‌ روزها مردمی را که از فرط گرسنگی به نانوایی‌ها یورش می‌برند، به گلوله می‌بندد و بازهم خطاب به همان مردمی که لباسشان به خون عزیزانشان رنگین شده، شعارهای دهان‌پرکن ناسیونالیستی پرتاب می‌کند.»[3]

 

عبداله رمضان‌زاده اخیراً «وضعیت مدیریت کشور در دوران دولت‌های نهم و دهم را کاملاً با کشور ونزوئلا قابل قیاس خواند و گفت تورم در کشور در آن سال‌ها 35 درصد و در ونزوئلا 45 درصد بود. ادامه‌ی آن سیاست‌ها در ونزوئلا باعث شده تورم در این کشور به 600 درصد برسد، اما در ایران با تغییر سیاست‌ها به زیر 10 درصد برسد. اکنون مردم ونزوئلا برای تهیه‌ی نان خود مجبور به مهاجرت به دیگر کشورها هستند، اما رأی ملت ایران در سال 92 باعث شده که سیاست‌ها به‌صورت کلی تغییر کرده و یک رویکرد عقلانی بر کشور حاکم شود. امروز کسی به‌خاطر بی‌پولی از عمل جراحی بازنمی‌ماند و طرح همین موضوع برای موفق نشان دادن دولت روحانی کافی است.»[4]

 

علی ربیعی عصر دوشنبه در همایش اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال در خانه‌ی معلم همدان گفته است که «کشور ونزوئلا شرایطی شبیه کشور ما داشت و آن‌ها امروز با 600 درصد تورم حرکت می‌کنند، اما جمهوری اسلامی توانست در سایه‌ی عقلانیت تورم را کنترل کند.»[5]

 

مورد دیگر در وب‌سایت عصر ایران برای هدایت دولت در برشمردن کارنامه‌ها از نظر این وب‌سایت منتشر شده است. در این وب‌سایت آمده است: «روحانی می‌تواند توضیح دهد که سیاست بر اقتصاد تأثیر می‌گذارد و برجام را به‌خاطر اقتصاد دنبال می‌کرده و هدف غایی او اتفاقاً اقتصاد است. از سوی دیگر، می‌تواند ونزوئلای امروز را مثال بزند که اگر با توزیع پول (البته در حاضر پول مازادی هم وجود ندارد) مردم به رفاه می‌رسیدند، ونزوئلا به این روز نیفتاده بود. در افکار عمومی احمدی‌نژاد و هوگو چاوز در اتخاذ سیاست‌های پوپولیستی شبیه هم تصویر می‌شوند و مثال ونزوئلا کاملاً ملموس و روشن است.»[6]

 

از دیگر سو برخی از کارشناسان هوادار دولت نیز به این موضع ونزوئلا اشاره کرده‌اند. برای مثال، مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی با اشاره به روند مثبت اقتصاد کشور در سه سال گذشته می‌گوید در شرایط کنونی ارتباط ایران با جهان بین‌الملل و غرب به نفع ایران است. وی همچنین درخصوص وعده‌ی پرداخت یارانه‌ی بیشتر از سوی برخی کاندیدای ریاست‌جمهوری می‌گوید: این‌گونه وعده‌ها شعاری بیش نیست و کشور را به‌سمت اقتصاد ونزوئلایی می‌برد. مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی، درخصوص چالش‌های اقتصاد ایران برآن است اقتصاد ایران در مدت سه‌سال‌ونیم گذشته به‌سمت مثبت شدن گام برداشته است.[7]

 

از این دست تحلیل‌ها در وب‌سایت‌های هواداران دولت بسیار زیاد است و به نظر می‌رسد به‌صورت یک پروژه یا سناریو مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زیر تلاش خواهد شد به برخی از دلایل مطرح شدن این‌همانی ایران-ونزوئلا اشاره شود. برخی از دلایل دیگر نیز در شماره‌های بعدی منتشر خواهد شد و نتیجتاً تبعات مطرح کردن این گزاره‌ها نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

 

 

بررسی دلایل مطرح شدن این‌همانی ایران-ونزوئلا که توسط طرفداران دولت مطرح می‌شود و به برخی از آن‌ها در بالا اشاره شد، کمک شایانی به تصویرسازی صحیح از تبعات آن نیز خواهد کرد. به نظر می‌رسد از جمله دلایل این‌همانی مطرح‌شده می‌توان به ایجاد ترس از پر شدن صندوق رأی رقیب، ایجاد دوگانه‌ی پوپولیسم-عقلانیت، پربار جلوه دادن کارنامه‌ی اقتصادی دولت، موفق بودن برجام و برجسته‌سازی مسئله‌ی توسعه‌ی تعامل‌گرا اشاره کرد که در زیر به بررسی برخی از این موارد خواهیم پرداخت و در قسمت بعدی نیز به تبعات بیان این موارد اشاره خواهد شد.

 

 

مهم‌ترین دلیل مطرح شدن این‌همانی را می‌توان به ایجاد ترس در مردم نسبت‌به پر شدن صندوق رأی رقیب یا رقبای دولت ربط داد. در این بستر تلاش می‌شود بیان شود که اگر به آن‌ها رأی داده شود، کشور به ورطه‌ی ونزوئلایی شدن خواهد افتاد. این سناریو برآن است که اگر مردم متوجه شوند که با رأی دادن به کسی غیر از روحانی یا به جناحی غیر از جناح اعتدال‌گرا که معتقد به داشتن روابط مستحکم با اروپا و شاید هم آمریکاست، کشور با تورم 400 درصدی مواجه خواهد شد. اسم رمز عملیات وزنوئلاهراسی از نظر این گروه سبب می‌شود تا مردم به‌سمت آنچه عقلانیت خوانده شده است، پیش روند و عقلانیت نیز از منظر آن‌ها یعنی انتخاب مجدد تیم دولت یازدهم. بدین‌ترتیب هرچقدر به انتخابات نزدیک‌تر می‌شویم، مشاهده می‌شود فعالیت این اسم رمز نیز برجسته‌تر می‌شود و طرفداران دولت بیشتر تلاش می‌کنند تا به‌سمت حمله به رقبای دولت با ایراد اتهامات پوپولیستی پیش بروند. همان‌طور که در وب‌سایت‌ها و روزنامه‌های طرفدار دولت مشاهده می‌شود، بدون توجه به مسائلی که دولت به‌راستی بعد از چهار سال بایستی پاسخ‌گوی آن‌ها باشد، یعنی عدم خروج مسکن از رکود، عدم خروج بازار از رکود، عدم توان برای ایجاد اشتغال و... صرفاً بر مسئله‌ی تورم 400درصدی ونزوئلا به‌عنوان ابزار ارعاب مردم از آلترناتیوها استفاده می‌شود و هم ازاین‌رو تمرکز روی تورم قرار می‌گیرد.

 

افتخار دولت این است که توانسته است تورم را کنترل کرده و سطح آن را به تعبیر اعضای تیم دولت به زیر ده درصد برساند، اما اینکه چگونه این تورم به زیر ده درصد رسیده است، کمتر مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد. تیم اقتصادی دولت به‌هیچ‌وجه بیان نمی‌کنند که علت این کاهش نرخ تورم در عملکرد اتوماتیک اقتصاد است. وقتی اقتصاد در رکود قرار داشته باشد، که در چهار سال اخیر در رکود مطلق بوده است، طبعاً و تبعاً تورم نیز افزایش نخواهد داشت. افزایش تورم نتیجه‌ی مستقیم افزایش نرخ نقدینگی در دست مردم است؛ موضوعی که به‌دلیل عدم اشتغال و کاهش ارزش پول ملی در اقتصاد ایران مشهود نیست، همین افزایش نرخ نقدینگی است. به تعبیر بسیاری از کارشناسان، «پول در اختیار مردم نیست» و به همین دلیل است که تورم، یعنی بالا رفتن نرخ ارزش ریالی اقلام و خدمات، نیز اتفاق نیفتاده است. بسیاری از کارخانه‌ها از ترس ورشکستگی با یک‌سوم یا یک‌چهارم ظرفیت خود مشغول به کار هستند و همین موضوع سبب شده است تا افزایش قیمتی نیز نداشته باشند و همین عدم افزایش قیمت مانع از افزایش نرخ تورم شده است. بنابراین مقایسه‌ی اقتصاد ایران و ونزوئلا به‌دلیل افزایش نرخ تورم در ونزوئلا و کاهش نرخ تورم در ایران به‌دلیل عقلانیت اساساً یک مسئله‌ی پوپولیستی و صرفاً برای ارعاب افکار عمومی از عدم حفظ وضع موجود صورت می‌گیرد. موضوعی که بایستی به آن توجه داشت و برای آن استدلال‌های مخالف مطرح کرد. دولت اساساً اقتصاد را تعطیل کرده است و نه‌تنها عملکرد صحیحی در این حوزه نداشته است، بلکه ضد عملکرد نیز داشته است و سبب بی‌اعتباری جایگاه اقتصادی کشور نیز شده است.

 

 

دومین موضوعی که قویاً توسط دولت، تیم دولت و طرفداران رسانه‌ای آن‌ها مطرح می‌شود، مسئله‌ی ایجاد دوگانه‌ی پوپولیسم-عقلانیت است. اشاره می‌شود که تداوم شرایط فعلی، یعنی حفظ وضع موجود کشور توسط تیم روحانی، سبب خواهد شد که اقتصاد کشور در مسیر عقلانیت پیش رفته و به‌طور کلی کشور مسیر عقلانیت در عرصه‌ی داخلی و بین‌المللی را طی کند. بیان می‌شود که برجام و مناسبات ایران با نظام بین‌المللی که اتفاقاً کل نظام بین‌المللی هم نیستند و به چند کشور معدود اروپایی نیز محدود می‌شوند، سبب شده است که اقتصاد کشور شرایط آرامش را طی کند. ونزوئلا اقتصاد ناآرامی دارد و علت آن پوپولیسم است. ایران اقتصاد آرامی دارد و این نیز نتیجه‌ی عقلانیت در تصمیم‌گیری‌ها اقتصادی است. این سناریو به چند دلیل معیوب است. اولین دلیل این است که اقتصاد ایران اساساً وابسته به مناسبات خارجی نبوده است. هرچند این دولت تلاش وافری کرده تا بیشترین همسانی را با نظام اقتصادی بین‌المللی ایجاد کند، اما بااین‌حال نه‌تنها کشورهای اروپایی و آمریکایی اجازه‌ی اتصال ایران به اقتصاد بین‌المللی را نداده‌اند، بلکه از دیگر سو اساساً ایران از ابتدای انقلاب اتصالی به نظام اقتصادی بین‌المللی به‌واسطه‌ی تحریم‌ها نداشته که تحت‌تأثیر عواملی قرار بگیرد که در ونزوئلا اتفاق افتاده است و ونزوئلا را اسیر تورم 480درصدی کرده است.

 

ونزوئلا چوب پوپولیسم را نمی‌خورد، چوب وابستگی به اقتصاد بین‌المللی و اتکای کامل آن به اقتصاد بین‌المللی را می‌خورد. دولت و طرفداران او نه‌تنها در مقدمات استدلال معیوب هستند، بلکه در تالی آن نیز دچار خطا شده‌اند. هم مقدمات اقتصاد ایران با مقدمات اقتصاد ونزوئلا متفاوت و هم نتیجه کاملاً مغایر است. اقتصاد بیمار ونزوئلا نتیجه‌ی پوپولیسم نیست. اقتصاد بیمار ونزوئلا اسیر ساختارهای نظام بین‌المللی و تحمیل‌هایی است که به این کشور وارد شده است. اگر دولت و طرفداران دولت ایران را به سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی گره زده بودند و موفق می‌شدند فرایند سرسپردگی ایران به نظام اقتصادی بین‌المللی را تکمیل کنند، قطعاً ایران در شرایط ونزوئلا قرار داشت. اینکه ایران ونزوئلا نشد، به‌خاطر این است که این دولت موفق نشد ایران را به نظام اقتصادی بین‌المللی گره بزند. دلیل اصرار بر اقتصاد مقاومتی نیز همین است که تکیه به‌جای بیرون بر داخل کشور باشد تا با نوسانات اقتصاد بین‌المللی، اقتصاد کشور شبیه به آن چیزی نشود که در ونزوئلا شاهد آن هستیم.

 

 

یکی دیگر از سناریوهایی که در پس این‌همانی ایران-ونزوئلا وجود دارد، مسئله‌ی پربار جلوه دادن کارنامه‌ی اقتصادی دولت و بیان این موضوع است که اقتصاد کشور در دولت یازدهم بسیار عملکرد مثبتی داشته که ایران تبدیل به ونزوئلا نشده است. دولت به‌جای پاسخ‌گویی نسبت‌به آنچه دستاوردهای برجام قلمداد می‌کرد و بیان وعده‌هایی که نسبت‌به برجام به مردم می‌داد و بیان می‌داشت این سند، همچون خورشید تابان است و توان این را دارد که مشکلات آب مردم را نیز حل و رفع کند، امروز موضوع ونزوئلا را مطرح می‌کند. حال که دولت نه‌تنها نتوانسته مشکلات را حل کند، بلکه بر دامنه‌ی مشکلات ایران نیز افزوده است، توقع مردم این است که دولت برای آن‌ها پاسخ داشته باشد، اما دولت با انحراف افکار عمومی و تلاش برای دستکار سطح انتظارات مردم تلاش می‌کند مسائل اقتصادی و پاسخ‌گویی نسبت‌به شرایط فعلی کشور را به‌طور کلی از دستورکار خود خارج کرده و در موضع طلبکارانه بیان دارد که مردم باید شکرگزار باشند که اقتصاد کشور شبیه ونزوئلا نشده است و این دولت اجازه نداده که شرایط کشور به آن سمت حرکت کند.