شب قدر، شبی است که قرآن کریم به یکباره بر پیامبر اسلام(ص) نازل شد. از دیگر فضیلتهای شب قدر این است که تقدیر انسانها در آن رقم می خورد. به تصریح قرآن این شب از هزار ماه بهتر است، بنابراین برای کسب فیض و استفاده از این شب بزرگ، سفارش شده است که آن را احیا بداریم.
به مناسبت شب بیست و سوم رمضان و آخرین شب قدر، در گفتگو با اساتید حوزه و دانشگاه به بررسی ویژگی های شب قدر پرداختیم که اکنون پیش روی شماست؛احمدحسین شریفی، استاد فلسفه و عرفان اسلامی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: اوج میهمان‌پذیری خدای متعال در ماه رمضان، در شبهای قدر است. میهمان نیز باید در این شبها، شایستگی خود را از هر جهت نشان دهد. به همین دلیل، اعمال خاصی در این شب وارد شده است که در مجموع پنج دسته‌اند: اول پاک‌سازی جسم و جان: الف) غسل پیش از غروب آفتاب، ب) صد مرتبه ذکر «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیه» همراه با توجه و تمرکز بر مضمون آن، ج) احیا و شب‌زنده‌داری.
وی ادامه داد: دوم اعتراف به توحید و خداباوری: دعای «یا ذَا الَّذِی کانَ قَبْلَ کُلِّ شَیءٍ، ثُمَّ خَلَقَ کُلَّ شَیءٍ، ثُمَّ یبْقی وَ یفْنی کُلُّ شَیءٍ، یا ذَا الَّذِی لَیسَ فِی السَّمواتِ الْعُلی وَ لا فِی الْأَرَضِینَ السُّفْلی، وَ لا فَوْقَهُنَّ وَ لا بَینَهُنَّ وَ لا تَحْتَهُنَّ إِلهٌ یعْبَدُ غَیرُهُ، ...»وی افزود: سوم ابراز ضعف و ناتوانی و هیچ بودن خود: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیتُ لَکَ عَبْداً داخِراً لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی ضَرّاً وَ لا نَفْعاً، وَ لا أَصْرِفُ عَنْها سُوءً، أَشْهَدُ بِذلِکَ عَلی نَفْسِی، وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتِی، وَ قِلَّةِ حِیلَتِی، ...»این کارشناس دینی گفت: چهارم توسل به واسطه‌های فیض الهی: أ) توسل به قرآن و واسطه قرار دادن آن و بر سر گذاشتن دادن: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ، وَ ما فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ، وَ أَسْماؤُکَ الْحُسْنی ...» ب) توسل به دیگر واسطه‌های فیض الهی یعنی پیامبران و اولیایی الهی و اهل بیت(ع): «اللَّهُمَ بِحَقِ هذا الْقُرْآنِ، وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ، وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ، وَ بِحَقِّکَ عَلَیهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ، بِکَ یا اللَّهُ، بِمُحَمَّدٍ، بِعَلِی، بِفاطِمَةَ، ...» ؛ و زیارت مخصوص سیدالشهداء در شبهای قدر.
وی افزود: پنجم زیباسازی جان با ذکر خدا: الف) نماز (دو رکعت، در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید، و بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفر الله و اتوب الیه»؛ ب) صد رکعت نماز؛ ج) دعای جوشن کبیر (خواندن هزار اسم خداوند) و د) سایر ادعیه مثل ابوحمره ثمالی و ....حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: خداوند دو نوع طراحی نسبت به موجودات عالم دارد: اوّلاً، ساختار کلی و چارچوب وجودی تک تک آنها را تعیین کرده و ثانیاً، تغییراتی که در آنها رخ می‌دهد و اموری از قبیلِ زمان و طول عمر آنها را تعیین کرده است. طراحی نخست طراحی ثابتات و طراحی دوم طراحی امور متغیر و محدوده تغییرات آنها است. به عنوان مثالی ساده، یک فرد انسان را در نظر بگیرید. از سویی، خصوصیات وجودی او با سلول‌های وراثتی‌اش ارتباط دارد و خود آنها هم در طول عمر آدمی تأثیر دارند. از سوی دیگر، عوامل بیرونی و محیطی هم در عمر او نقش دارند.
وی ادامه داد: پس آدمی با دو دسته از عوامل سر و کار دارد: عوامل درونی که به ساختار درونی وجودی‌اش مربوط می‌شوند و دیگر، عوامل بیرونی. قَدَر در واقع طراحی ثابتات و قَدْر طراحی متغیرات مرتبط با موجودات است. طراحی ثابتات در مقام تنزل امر الهی و در مقام تکوین و خلق صورت گرفته، ولی در شب قدر متغیرات تعیین می‌شود. امّا مقدار چیست؟ همان طوری که کاربردهای قرآنی نشان می‌دهد مقدار صرفاً با تعیین زمان سر و کار دارد و این امر هم در ذیل قَدْر می‌گنجد؛ چون زمان یکی از متغیرات است. البتّه، قرآن مقدار را در سه مورد به کار برده است: یکی در مورد مقدار تدبیر امر از آسمان تا زمین و عروج آن به سوی خداوند (السجده/5) و دیگر، زمان عروج ملائکه و روح به سوی خداوند (معارج/5) و بالاخره، در سیاق تعیین زمان حمل (الرعد/8). در سوره رعد (مورد سوم) ظاهر آیه عام است (وَ کُلُّ شَیءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدار) و هر موجودی را در بر می‌گیرد.
حجت الاسلام علی نصیری، رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد گفت: شب قدری که در سوره دخان و قدر از آن سخن به میان آمده است به لحاظ مکان و دریافت کننده نزول قرآن، با معیار افق حجاز و شهر مکه سازگار است، اما از آنجا که اسلام جهان گیر است و مقرر است روح به عنوان اعظم فرشتگان و همه فرشتگان در چنین شبی به زمین فرود آیند و تا طلوع فجر سلام و دعا برای مومنان داشته باشند، با توجه به تفاوت افق ها، هیچ منعی ندارد که بگوییم آنان به جای یک شب یک روز کامل در زمین وقوف خواهند داشت تا فیض شب قدر را درباره همه مناطق هر چند با اختلاف یک نیم روز کامل، درباره همه بندگان عابد خداوند جاری و ساری سازند. بنابراین شب قدر در روزگار ما می تواند از دامنه زمانی بیشتر نسبت به عصر نزول قرآن برخوردار باشد.
وی ادامه داد: به عبارت روش تر، شب قدر دو گونه است: ۱. شب قدری نزولی که در آن مقدرات رقم می خورد و نزول قرآن در آن انجام گرفت. ۲. شب قدر فیضی که در آن رحمت و سلام الهی به محافل و مجالس مومنان ابلاغ و ارسال می شود. (البته احتمالات دیگری نیز قابل تصور است.)وی افزود: دعوت به فراگیری علم در شب قدر، برداشت و تحلیلی است که شیخ صدوق از مجموعه آموزه های دینی ارایه کرده است؛ نظیر حضور رسول اکرم (ص) در حلقه علم در مسجد به جای حلقه اهل عبادت. آن چه که به نظر این ناچیز می رسد، تاکید بر تفکر در شب قدر است. تفکری که بر هفتاد سال عبادت برتری دارد. تفکر در حقیقت هستی و چرایی زندگی و چند و چون رفتارها. اگر کسی در شب قدر توفیق یابد به چنین تفکری و دریابد که کجاست و چه می کند و کجا باید باشد، و چرا عقب مانده است و پرسشهایی از این دست، البته به حقیقت شب قدر نایل آمده است. اگر عبادت شب قدر ما را به چنین مسیری رهنمون شود، که خود فیضی بزرگ است.
این کارشناس دینی گفت: اینکه شب قدر به مطالعات دروس متداول حوزوی بپردازیم که حداقل در مواردی جز تباهی عمر ثمری ندارند، با همه احترامی که برای دروس حوزه قایل هستم، به هیچ وجه موافق نیستم. اگر هم قرار باشد علمی در شب قدر اندوخته شود، باید علوم الهی باشد. در شب قدر باید دل را از همه شواغل عادی و مادی تهی کرد تا شاید جرعه ای از معنا به آن افاضه گردد. اندرون از طعام خالی دار/ تا در آن نور معرفت بینی.
