به گزارش رجانیوز هر چند باید فکری به حال آلودگی فعلی هوا تهران کرد اما در این شرایط بررسی عوامل و علل وقوع چنین پدیده‌ای نیز خود ضروری به نظر می‌رسد خصوصاً که بررسی ها خبر از آن می‌دهد که سیاست‌های غلط دولت یازدهم، سیاسی‌کاری و ترجیح منافع گروهی عامل ایجاد این معضل شده است.
تحریم همه جانبه ایران توسط آمریکا
در سال ۱۳۸۹ کنگره آمریکا قانون تحریم همه جانبه ایران را به تصویب رساند که به موجب آن هر شرکتی که صادرات بنزین و سایر فرآورده ها به ایران را ادامه دهد تحت تحریم آمریکا قرار می‌گیرد. لایحه تحریم صادرات فرآورده‌های نفتی به ایران نهایتاً با امضای باراک اوباما به قانون تبدیل شده و لازم‌الاجرا گشت. پس از امضای این تحریم‌ها بود که شرکت‌ها مختلف مانند توتال،لوک اویل،شرکت دولتی مالزی، شرکت‌های هند و سوئیس از فروش بنزین به ایران خودداری کردند.
در صورتی که به این تحریم‌ها واکنش مناسبی داده نمی‌شد کشور را با مشکلات بسیاری مواجه می‌کرد زیرا علارقم این که ایران دومین صادر کننده نفت در دنیا می‌باشد اما به علت کمبود تعداد پالایشگاه‌ها سطح کشور در حدود ۴۰ درصد از بنزین مورد نیاز خود را از خارج وارد کرده و از این نظر در رتبه دوم دنیا قرار دارد. توضیح این نکته هم ضروری به نظر می‌رسد که دولت‌های سازندگی و اصلاحات با توجیهاتی همچون نداشتن صرفه اقتصادی و پرهزینه بودن تاسیس پالایشگاه‌ها اقدامی جهت ایجاد آن انجام نداده و واردات بنزین را در دستور کار خود قرار داده بودند. واردات بیش از یک سوم بنزین مورد نیازداخلی به قدری کشور را به خارج وابسته کرده بود که در مناظرات داخلی حزب جمهوری‌خواه در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۲ آمریکا یکی از کاندیدها مدعی شده بود که با قطع کردن ورود بنزین به ایران و از بین بردن تنها پالایشگاه کشور در عرض یکسال می‌تواند حکومت ایران را تغییر دهد.
واکنش ایران به تحریم‌ها
ادامه این شرایط منجر به آن شد که مسئولان وقت وزارت نفت دولت دهم به فکر افتاده و راهکاری جهت مقابله با تحریم‌ها اتخاذ کنند. تولید بنزین پتروشیمی راه‌حل برگزیده شد بود. به این ترتیب که با تغییر در ساختار سه مرکز پتروشیمی در داخل کشور روزانه در حدود ۱۵ میلیون لیتر بنزین تولید نمایند. اقدام مذکور که در واکنش به تحریم‌های بین‌المللی بود در نهایت منجر به آن شد که کشور در تولید بنزین خودکفا شده و با قطع وابستگی به خارج از کشور نهایتاً اثر تحریم‌ها به طور کامل خنثی شود. این اقدام که با تلاش همه جانبه مسئولان وقت وزارت نفت انجام شد با تمجید مقام معظم رهبری نیز همراه گشت. مقام معظم رهبری در سخنرانی ابتدای سال ۹۰ در حرم مطهر رضوی به این موضوع اشاره کرده و فرمودند:
« گفتند بنزین را تحریم میکنیم. یکی از مشکلات کار ما در طول زمان همین بوده است؛ ما کشور تولیدکننده‌ی نفت، مبالغ زیادی فرآورده‌ی نفت را که بنزین است، از خارج وارد میکردیم. اینها گفتند این نقطه ضعف جمهوری اسلامی است، نمیگذاریم بنزین وارد شود. مسئولین کشور ما، قبل از آنکه آنها دست به کار شوند، مشغول تهیه‌ی مقدمات شدند. کار به جائی رسید که در تولید بنزین، کشور عزیز ما خودکفا شد؛ این به برکت تحریم آنها بود. «انّ الله یؤیّد هذا الدّین بأقوام لا خلاق لهم». به وسیله‌ی تحریم آنها، مسئولین ما به فکر افتادند؛ تلاش کردند، ما از وارد کردن بنزین بی‌نیاز شدیم.»
شبهه در آلوده بودن بنزین داخلی
اما پس از شکست خوردن تحریم‌ها رسانه‌های غربی شبهه جدیدی را مبنی بر آلوده بودن بنزین تولید پتروشیمی مطرح کردند و کنگره آمریکا نیز در گزارش‌های خود به این موضوع اشاره کرد. با روی‌کار آمدن دولت تدبیر امید نیز این موضوع به شکل فزاینده‌ای توسط سازمان محیط زیست و وزارت نفت دولت یازدهم مطرح و پیگیری شد. در همین راستا بیژن زنگه وزیر نفت دولت یازدهم در رابطه با بنزین پتروشیمی گفت:
«بنا به گزارش شرکت پالایشگاه و پخش، بنزین تولید شده در پتروشیمی ها قطعاً آلاینده و خارج از استاندارد است..... بنزین پتروشیمی بد و نامناسب بود و در همه جای کشور توزیع می‌شد اما در حال حاضر بنزین پتروشیمی به هیچ عنوان در هیچ منطقه‌ای توزیع نمی‌شود.»
همچنین معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست نیز در این ارتباط گفت:
« بنزین تولیدی پتروشیمی ترکیب خطرناکی است که به اشتباه در چهار سال گذشته مورد استفاده قرار گرفته که خطرات جانی بسیاری را برای مردم داشته است.»
در ادامه نیز کمال‌الدین پیرموذن عضو کمیسیون صنایع مجلس نیز اظهار کرد :
«آلوده بودن بنزین مسجل است. ۸۰درصد آلودگی تهران و شهرهای صنعتی کشور ناشی از خودروهایی است که از این سوخت استفاده می کردند. سالانه حدود ۴هزار نفر مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در سطح تهران و ۷ شهر صنعتی کشور داشته ایم. افرادی که اجازه ساخت بنزین پتروشیمی را داده اند مسئول هستند و باید جواب بدهند.»
گفتنی است که این اظهارت به شکل گسترده‌ای مورد توجه رسانه‌های زنجیره‌ای قرار گرفت.
پس از این قضایا بود که دولت یازدهم تصمیم به توقف تولید بنزین داخلی گرفت و واردات بنزین را مجددا شروع کرد.
در همین ارتباط بیژن زنگه گفت: «در دولت توافق شده است در سال ۹۳ هیچ بنزین دریافتی از پتروشیمی نداشته باشیم و بنزین مورد نیاز را از جاهای دیگر مانند واردات تأمین کنیم»
معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست نیز در این زمینه گفت:« سازمان محیط زیست با قوت اجرای استانداردهای آلودگی هوا را دنبال می کند و به لطف خداوند و با همکاری سازمان محیط زیست و وزارت نفت بنزین پتروشیمی از صحنه روزگار حذف شد.»
اما گذشت زمان کذب بودن ادعاهای مقامات دولت یازدهم را روشن ساخت. زیرا اولاً با افزایش کشمکش‌ها بر سر آلوده بودن یا نبودن بنزین داخلی نهایتاً ورود مجلس به این موضوع را به دنبال داشت و پس از بررسی این موضوع توسط کمیسیون بهداشت مجلس این کمیسیون در گزارش خود سرطان زا بودن بنزین داخلی را رد کرد. در بخشی از این گزارش آمده است که ترکیب بنزین‌های پتروشیمی‌ها با بنزین‌های تولیدی در پالایشگاه‌ها اختلاف اندکی داشته و از آنجایی که بنزین تولیدی در پتروشیمی‌ها مستقیما در مراکز و جایگاه‌های سوخت قرار نمی‌گرفته است نمی‌توان آن را عامل اصلی آلودگی و سرطان دانست.
پس از اعلام این مطلب بود که، محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت هم در حاشیه جلسه هیئت وزیران و در جمع خبرنگاران، در پاسخ به سوالی مبنی بر گزارش کمیسیون بهداشت درباره عدم سرطان‌زا بودن بنزین‌های تولید داخل گفت: «دولت سرطان‌زا بودن بنزین تولید داخل را رد می‌کند چرا که در این صورت جلوی آن را می‌گرفت.»
همچنین نکته جالب توجه این است که در جلسه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس برای پیگیری مسئله آلودگی بنزین وارداتی (۱ تیر) نماینده وزارت بهداشت (مدیرکل مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت) صراحتاً بیان کرد که اینکه در رسانه‌ها بیان کنیم که مردم برای کیفیت سوخت سرطان گرفته‌اند، منصفانه و «مبتنی بر شواهد» نیست.
در ادامه نیز ابراهیم کارخانه عضو کمیسیون انرژی صراحتا خبر از پاک بودن بنزین تولید پالایشگاه‌ها داد و در این ارتباط گفت: «کمیسیون انرژی درنشست‌های خود هیچگاه به این نتیجه نرسیدکه عوامل آلایندگی هوای پایتخت، مربوط به ریفرمیت بنزین پتروشیمی‌ها است.»
به این ترتیب مشخص شده است که بنزینی که خانم ابتکار آن را از صحنه روزگار حذف کرده است، سرطان زا نبوده و این اقدام تنها حرکتی نسنجیده بوده که توسط رئیس پرحاشیه سازمان محیط زیست دولت یازدهم صورت گرفته است.
ثانیاً بعدها مشخص است که بنزین پتروشیمی اصلاً در کلانشهرهایی چون تهران استفاده نشده است. در همین ارتباط عباس کاظمی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش پانزدهم اردیبشهت ماه گفت: «بنزین تولید شده در واحدهای پتروشیمی در یک سال اخیر در تهران استفاده نشده و پیش از آن نیز در هیچ یک از شهرهای کشور به طور مستقیم وارد بازار مصرف نشده است.»
همچنین جلیل سالاری، مدیرعامل سابق شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران و مشاور مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران۱۴ اردیبهشت ماه ۹۳ در گفت و گو با خبرگزاری فارس گفت:
« پس از تولید ریفورمیت توسط پتروشیمی ها با فرمولی که قیمت گذاری می شد این ریفورمیت به برخی از پالایشگاه ها می رسید مثلا پتروشیمی بندر امام ریفورمیت خود را به پالایشگاه آبادان و پتروشیمی برزویه ریفورمیت خود را به پالایشگاه بندرعباس می داد که با بنزین تولیدی این پالایشگاه ها ترکیب می شد و هنگامی که بنزین به استاندارد ۴۹۰۴ می رسید عرضه می شد. در تهران روزانه ۷ یا ۸ میلیون لیتر بنزین بیشتر مصرف نمی شود که این بنزین از طریق پالایشگاه شهید تندگویان تهران و پالایشگاه اراک تامین می شود که به این دو پالایشگاه نیز اصلا ریفورمیت پتروشیمی ها تعلق نمی گرفت. چون عرضه بنزین به صورت منطقه ای است بنابراین پالایشگاه هایی که ریفورمیت پتروشیمی ها تحویلشان می شد، بنزین خود را در همان منطقه عرضه می کردند و احتیاجی نبود که بنزین از آبادان و یا بندرعباس به تهران بیاید بنابراین این گفته که بنزین پتروشیمی ها در تهران استفاده می شد، کذب است، زیرا نیاز به چنین کاری نبود.»
محمدحسن پیوندی، معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز در این رابطه گفت:« نکته مهم‌تر آن است که این بنزین (بنزین پتروشیمی) اساسا در تهران توزیع نشده است که بتوان با آزمایش سوخت یا هوای تهران درباره آلایندگی آن اظهار نظر کرد.»
در ادامه نیز مسعود میرکاظمی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و وزیر اسبق نفت نیز در این خصوص گفت : «اصلا بنزین این واحدها (بنزین پتروشیمی) در تهران مصرف نمی‌شود که این بنزین را عامل آلودگی هوای تهران بدانند.»
ثالثاً متاسفانه بعدها با آزمایش بنزین وارداتی در آزمایشگاهی در آلمان معلوم شد که بنزین وارداتی کیفیت لازم را نداشته و در منگنز وجود دارد.
در همین ارتباط وزیری مدیر اجرا و نظارت بر استانداردهای ایران خودرو گفت: «یورو ۴ باید هم در سوخت اعمال شود و هم در خودرو، یعنی باید به صورت موازی ارتقا یابد زیرا اگر خودرو با استانداردهای یورو ۴ تطابق یابد اما سوخت مناسب نباشد موجب ایجاد مشکلات بسیاری می‌شود اما موضوعی که مورد توجه است آزمایش بنزین یورو ۴ در آزمایشگاهی در آلمان بود که با توجه به نتایج به دست آمده، اعلام شد در این سوخت منگنز وجود دارد.»
پس از اعلام این خبر بود که طرح تحقیق و تفحص از وزارت نفت درباره بنزین وارداتی با امضای ۱۰ نماینده مجلس نهم کلید خورد.
در متن این تحقیق و تفحص چنین آمده است:" براساس اسناد موجود وزارت نفت در رسانه ها اعلام کرده است با واردات بنزین یورو ۴ و همچنین توزیع آن در تهران و کلان شهرها، هوای این شهرها پاک شده است. لیکن طبق بررسی های اولیه، بنزین وارداتی نه تنها از استاندارد یورو ۴ برخوردار نیست، بلکه در برخی موارد از موادی ترکیب و تشکیل شده است که سال هاست اجازه توزیع آن در هیچ کشوری داده نمی شود. لذا موارد ذیل قابل پیگیری است.
از سوی دیگر در این گزارش تأکید شده است که "بنزین وارداتی (جایگزین بنزین پتروشیمی) فاقد استاندارهای مصوب و گران‌تر از نرخ فوب خلیج فارس است"، این در حالی است که وزارت نفت با ادعای آلایندگی بنزین پتروشیمی، تولید این محصول را متوقف و اقدام به واردات دوباره بنزین کرد و بهبود هوای کلان‌شهر تهران را به بنزین وارداتی مربوط می‌دانست.
رابعاً آن‌چه که تاسف آورتر است وجود برخی از اخبار تائید نشده است که حکایت از آن دارد بی کیفیتی بنزین داخلی یک بازی سیاسی بوده و برخی از بستگان مسئولان منافعی در واردات بنزین دارند و همسر یک مقام دولتی از واردکنندگان بزرگ بنزین است
لذا با تفاسیری که به آن اشاره شد باید به اذعان که آلودگی هوای این روزهای تهران نشان از بی‌تدبیری وسیاسی کاری وزارت نفت و سازمان محیط زیست دولت یازدهم دارد و مردم در شرایطی هفدهمین روز آلوده تهران را پشت سر می‌گذارند که مسئولان دولتی مربوط با اقدامات دوسال اخیر خود مسبب اصلی این شرایط می‌باشند.
