مراسم زیارت و پیاده‌روی اربعین قدمتی به اندازه تاریخ کربلا دارد. اما چند سالی است تبدیل به یک مناسک پرشکوه دینی و سیاسی شده است. این آیین پرشور و باشکوه دارای مولفه‌ها و ویژگی‌های مهم , منحصر به فردی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1) صبغه بین‌المللی: عراقی‌ها از دیرباز در چنین ایامی از شهرهای مختلف به سمت کربلا پیاده حرکت می‌کنند که اصطلاحا به آن «مشایه» می‌گویند. اما طی سال‌های اخیر خیل زائران از دیگر کشورها به آنان پیوسته و این مراسم صبغه جهانی یافته است. حضور زائران از کشورهای مختلف به این مراسم اهمیت خاصی بخشیده و آن را تبدیل به یک کنگره‌عمومی کرده است.
زیارت اربعین در حال حاضر بزرگ ترین اجتماع بشری است که هر ساله در یک زمان خاص انجام می شود. برای تثبیت رسمی این امر، دولت عراق در تلاش است تا زیارت اربعین در فهرست میراث جهانی در سازمان یونسکو درج شود. به این منظور اسناد و مدارک لازم مربوط به اربعین از طرف نماینده دائم عراق در یونسکو تحویل این سازمان شده است. چنین اقدامی اگر به نتیجه برسد، اربعین بیش از گذشته در کانون اهتمام جهانی و توجه افکار عمومی قرار خواهد گرفت.
2) حرکت فرامذهبی: درست است که خاستگاه اصلی مراسم اربعین در میان شیعیان است، اما این آیین فقط مختص به مذهب شیعه نیست؛ بلکه شمار زیادی از اهل سنت و نیز پیروان سایر ادیان از نقاط مختلف جهان در این آیین مقدس شرکت می‌کنند. هر ساله گزارش‌هایی از حضور سنی‌ها، مسیحیان، آشوریان، صائبی‌ها و... در مراسم اربعین منتشر می‌شود.
فرامذهبی و فرادینی بودن اربعین به دلیل جهانی بودن شخصیت امام حسین(ع) و حادثه کربلا است، شخصیتی که وجدان‌های بیدار را در هر زمان و مکانی مجذوب خود نموده و در دل عاشقان شعله‌ای برافروخته که هرگز خاموش نمی‌شود.
3) پیام وحدت: همایش چند میلیونی اربعین، نماد پرشکوه وحدت مسلمانان است. در شرایطی که منطقه غرب آسیا شاهد فتنه‌انگیزی و جنگ‌های فرقه‌ای و خشونت کور گروه‌های تکفیری ـ تروریستی است، صفوف یکپارچه و میلیونی اربعین چالشی بزرگی علیه این جریانات انحرافی و حامیان آن‌ها محسوب می‌شود. نکته قابل توجه آن است که عراق که اینک میزبان مراسم اربعین است، خاستگاه اصلی داعش بوده است؛ اما حتی در اوج تهدیدات امنیتی این گروه، از شمار زائران اربعین کاسته نشد.
در سطح خارجی، اگر داعش و دواعش از اسلام چهر‌ه‌ای خشن و متوحش ترسیم می‌کنند، اما راه‌پیمایان مراسم اربعین با شکل‌دهی این رویداد عظیم صلح‌آمیز و سرشار از دوستی و همدلی، به تکرار پیام آزادگی و انسان دوستی و حق خواهی سالار شهیدان می‌پردازند.
جنبه دیگری از وحدت ناظر به همکاری و هماهنگی کشورهایی است که در این مراسم بزرگ دخیل هستند. به طور خاص بغداد و تهران تجربه موفقی از همکاری‌های سیاسی، کنسولی، خدماتی، امنیتی، تبلیغی، رسانه‌ای، بهداشتی، لجستیکی و... را در برگزاری مراسم اربعین می‌آزمایند که ضمن تعمیق مناسبات دو طرف، می‌تواند الگویی برای هکاری و هم‌افزایی در سایر امور شود.
4) آثار سیاسی: اربعین بزرگترین همایش و نمایش قدرت مسلمانان خصوصا شیعیان است. اربعین به مثابه عرض اندام فرهنگ مقاومت در برابر ظلم و ستم قلمداد می‌شود. اربعین در شرایطی که منطقه شاهد قطب‌بندی و صف‌آرایی میان محور مقاومت و جبهه سازش است، پیام‌های آشکار سیاسی به دوست و دشمن ارسال می‌کند.
برای نمونه، مراسم اربعین سلطه‌گری و توسعه‌طلبی غرب و اشغالگری و جنایات رژیم صهیونیستی در منطقه را به چالش می‌کشد. به همین دلیل است که رسانه‌های استکباری و صهیونیستی از کنار این همایش با ابهت و میلیونی، غالبا با سکوت و بی‌تفاوتی عبور می‌کنند.
5) بازتولید گفتمان انقلاب اسلامی: مولفه‌های اربعین دقیقا منطبق با مصادیق گفتمان انقلاب اسلامی است. ظلم‌ستیزی، عزت و آزادگی، احیای هویت و اقتدار و وحدت مسلمانان از جمله شعارهای انقلاب اسلامی است که چهل سال پیش موج تازه‌ای در منطقه و جهان آفرید. و اینک اربعین تبدیل به بستر تازه‌ای برای بازتولید همان شعارها شده است.
از طرفی، با توجه به نقش محوری جمهوری اسلامی ایران در مراسم اربعین و تعداد بالای زائران ایرانی به دلیل نزدیکی جغرافیایی و تعلقات فرهنگی و تاریخی، پیوند معناداری میان گفتمان انقلاب اسلامی و اربعین ایجاد شده است. لذا همایش بزرگی مانند اربعین که حاوی شعارهای نهضت کربلا همچون عزت و آزادگی و ظلم ستیزی است، ناخواسته نقش محوری ایران و آرمان‌های انقلابی آن را برجسته می‌نماید.
در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران با توطئه «منزوی‌سازی» ازسوی دشمن از طریق فشارهای سیاسی، تحریم‌های اقتصادی و جنگ روانی مواجه است، مراسم اربعین فرصت مناسبی برای برای عبور از این فشارها محسوب می‌شود. مراسم اربعین چنین ظرفیتی دارد که ایران با تکیه بر قدرت نرم و دیپلماسی عمومی به تحکیم جایگاه خود نزد افکار عمومی و افشای توطئه‌های دشمنان بپردازد.
6) مکتب بی نظیر اخلاق و انسانیت: زیارت و پیاده‌روی اربعین یک سفر معنوی است که آثار اخلاقی بی‌شماری در بر دارد. زائر امام حسین(ع) در این ایام سبک تازه‌ای از زندگی را تجربه می‌کند؛ زیرا همه شئونات و مناسبات در این ایام بر محور سیدالشهدا(ع) شکل می‌گیرد. در چنین شرایطی معرفت و محبت زائر به ابی‌عبدالله فزونی می‌یاید و با تاسی به امام خود، به مقام ایثار و فداکاری و بذل و بخشش نسبت به دیگران نائل می‌شود.
از طرفی، سفر اربعین به ویژه اگر با پای پیاده باشد، دارای سختی‌های متعددی است که هر چند جسم زائر را می‌فرساید، اما جانش را صیقل داده و روحش را سبک می‌سازد. در واقع این سفر نوعی سیر و سلوک توام با ریاضت است که انسان را برای مدت کوتاهی از تعلقات دنیایی جدا کرده و انبساط و معنویتی کم‌نظیر برایش به ارمغان می‌آورد. نوع برخورد مردم عراق با زائران اربعین و پذیرایی رایگان و مخلصانه از این حجم انبوه مهمانان، در هیچ جای دنیا مورد مشابهی ندارد و در دنیای امروز که انسانیت قربانی روابط سرد و منفعت محور است، یک معجزه انسانی بشمار می رود.
7) اربعین به مثابه ابررسانه: در حالی که تبادل اطلاعات در بستر رسانه و و سایل نوین ارتباط جمعی، تحولات چشمگیری در جهان امروز ایجاد کرده است، مراسم اربعین به عنوان یک پدیده بی‌نظیر از تجمع میلیونی انسان‌ها، از ظرفیت شگرف رسانه‌ای برخوردار است.
افزون بر رسانه‌های رسمی، هر زائر اربعین می‌تواند حامل خبر و پیام ـ اعم از مکتوب، صوتی و یا تصویری ـ به دیگران در اقصی نقاط دنیا باشد. ظهور شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی، چنین امکانی را به خوبی فراهم کرده است.
ثبت وقایع جذاب و معنوی راه پیمایی اربعین که در طول مسیر و در هر موقف و موکب، صدها نمونه از آن یافت می شود؛ پیام‌های اخلاقی، فرهنگی و سیاسی اربعین را به جهان مخابره می‌کند. با تاملی بیشتر، خروجی هنرمندانه این صحنه‌ها در قالب نوشتار، کلیپ، مستند، فیلم وغیره به زبان‌های مختلف، قادر به تبلیغ و تثبیت مولفه‌های ماندگار اربعین در ابعاد مختلف خواهد بود.
