روز یکشنبه اوباما دردستوری که به وزارت‌خانه‌های مرتبط با تحریم ایران داد، خواستار انجام مقدمات لازم برای عمل به تعهدات آمریکا در برجام شد. یکی از این وزارت‌خانه‌ها، وزارت خارجه آمریکا بود.
وزارت خارجه آمریکا نیز اطلاعیه‌ای برای استفاده از حق صرف نظر کردن یا همان waiver منتشر کرده است، که کامل‌ترین و مستند‌ترین متن برای توقف تحریم‌هاست. این متن برای طرف ایرانی بسیار اهمیت دارد چرا که مبنای انجام تعهدات آمریکاست و بررسی با دقت آن کار ضروری از سوی وزارت خارجه به عنوان متولی اجرای برجام می‌باشد.
بررسی این متن نشان می‌دهد که ابهام بسیار جدی در نحوه توقف و گستره توقف تحریم‌های آمریکا وجود دارد. این ابهام نگرانی جدی در موضوع کارآمدی برداشتن تحریم‌ها و از آن مهم‌تر بازگشت تحریم‌ها ایجاد می‌کند.
باقی‌ماندن ساختار تحریم‌ها
بر اساس اطلاعیه وزارت خارجه آمریکا تمامی تحریم‌هایی که آمریکا متعهد به توقف آنها شده بود، تنها برای افراد و نهادهایی برداشته می‌شود که در SDN List نباشند (Specially Designated Nationals List) و برای افراد و نهادهایی که در این لیست هستند، تحریم‌ها تغییری نخواهد کرد.
این مساله 18 مرتبه در این اطلاعیه مورد تاکید قرار گرفته است و در هر بند که تحریم‌های مشخص شده در برجام را توضیح داده، تاکید کرده است که این توقف شامل افراد و نهادهایی که در لیست تحریم آمریکا (SDN List) هستند نمی‌شود.
در تصویر زیر بخشی از این اطلاعیه آمده است که قسمت های لایت شده مرتبط با همین موضوع است.
نتیجه ابتدایی از این اطلاعیه این است که تحریم‌ها در واقع برداشته نمی‌شوند بلکه افراد و نهادهای مصداق تحریم کاهش می‌یابند. این نوع برداشتن تحریم‌ها حتی همان توقف موقت هم نیست و تنها کاهش مصادیق است که البته بسیار سریع قابل بازگشت است. پس آمریکا ساختار تحریم‌های خود را کاملا حفظ کرده است.
نتیجه ابتدایی از این اطلاعیه این است که تحریم‌ها در واقع برداشته نمی‌شوند بلکه افراد و نهادهای مصداق تحریم کاهش می‌یابند. این نوع برداشتن تحریم‌ها حتی همان توقف موقت هم نیست و تنها کاهش مصادیق است .
بازگشت تحریم‌ها بدون نقض توافق
اما احتمال دارد برخی بگویند باقی ماندن ساختار تحریم خیلی اهمیت ندارد و همینکه مصادیق اعمال تحریم‌ها کاهش یابد مقصود حاصل می‌شود. چرا که بر اساس برجام قرار است افراد و نهادهای مشخص شده در پیوست 3 از ضمیمه دوم، در روز اجرا از لیست تحریم‌ها خارج شوند و در نتیجه نباید نگران چیزی بود.
اما با کمی دقت و بررسی بیشتر مشخص می‌شود که این مساله مشکلی بسیار بزرگ برای ایران به وجود خواهد آورد و زمینه بازگشت قانونی تحریم‌های برداشته شده خواهد شد.
با نگاهی دقیقتر به پیوست 3 از ضمیمه دوم و نیز بررسی لیست اصلی تحریم آمریکا (SDN List) مشخص می‌شود که افراد و نهادهایی که قرار است از لیست تحریمی خارج شوند، تمامی افراد و نهادهایی نیستند که در لیست تحریمی آمریکا (SDN List) قرار دارند و آنهایی که در لیست تحریمی باقی می‌مانند افراد و نهادهای مهم و قابل توجهی هستند.
برای مثال قرارگاه خاتم الانبیا از جمله نهادهایی است که قرار نیست از لیست تحریمی خارج شود. این قرارگاه به خصوص درسال های اخیر نقش مهمی در پروژه‌های عمرانی و نفت و گاز ایران داشته است. کافی است سری به سایت این قرارگاه زده و حجم و گستره فعالیتهای این قرارگاه را مشاهده کرد. حضور در فازهای پارس جنوبی، در بالادستی صنعت نفت، پالایشگاهی، راه‌سازی و پل سازی و ... نشان دهنده گستردگی فعالیتهای این قرارگاه است. (سایت قرارگاه خاتم الانبیا)
بنیاد تعاون سپاه نیز همانند قرارگاه خاتم الانبیا در تحریم‌ها باقی خواهد ماند. نمونه دیگر در دانشگاه‌ها، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، امام حسین (ع) و بقیه الله است. این دانشگاه‌ها نیز در لیست تحریمی آمریکا باقی خواهند ماند. از میان بانک‌ها نیز دو بانک انصار و بانک مهر باقی می‌مانند.
همچنین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز از نهادهای مهم باقی مانده در لیست تحریمی است.
پس مشاهده می‌شود که این نهادها از رفع تحریم‌های صورت گرفته بهره نخواهند برد. اما سوال این است که آیا همکاری با این نهادها سبب تحریم شدن آن نهاد خواهد شد؟
بر اساس اطلاعیه‌ای که منتشر شده است، اصل تحریم‌ها باقی و همانند گذشته حتی بعد از روز اجرا برای نهادها و افرادی که لیست تحریمی قرار دارند، جاری است. در نتیجه همکاری با یک نهاد تحریمی مصداق تخلف از تحریم‌ها را داشته و اگر وزارت خزانه‌داری آمریکا تشخیص دهد که از تحریم‌ها تخلف شده، اجازه تنبیه و یا حتی تحریم کردن متخلف را داراست.
در گذشته نیز بخش مهمی از دلایل تحریم بانک‌ها مختلف ایرانی و حتی بانک مرکزی ایران، دور زدن تحریم‌ها و تخلف از قوانین مالی آمریکا (که تحریم‌های بانکی بخشی از این قوانین محسوب می‌شوند) یعنی پولشویی بوده است. اینکه بانک مرکزی ایران به عنوان یک نهاد پولشو شناخته می‌شود به دلیل انجام فعالیتهای بانکی به منظور برطرف کردن نیاز بانک‌های تحریم شده است.
پس خطر اصلی بازگشت نهادها و بانک‌هایی است که قرار است در روز اجرا از لیست تحریمی آمریکا خارج شوند. ا
آمریکا بهانه لازم برای بازگشت تحریم‌ها را همیشه در اختیار دارد بدون آنکه برجام را نقض کرده باشد. راهی که باقی می‌ماند منزوی کردن نهادهای باقی مانده در لیست تحریمی آمریکا در داخل کشور است که به طور قطع هیچ کس در ایران آن را اجرا نخواهد کرد.
ین همان کلامی است که آدام ژوبین در مجلس سنای آمریکا درباره اش صحبت کرد. او که جانشین دیوید کوهن شده است گفت: «ما به صراحت به سران ایران اعلام کرده ایم که اگر ببینیم هریک از بانک‌هایی که از فهرست تحریم‌ها خارج می شوند به حمایت از حزب الله و نیروی قدس و فعالیتهای غیرقانونی بالستیک ایران مبادرت کنند، بار دیگر این بانک‌ها در فهرست تحریم‌ها قرار خواهند گرفت»
در نتیجه آمریکا بهانه لازم برای بازگشت تحریم‌ها را همیشه در اختیار دارد بدون آنکه برجام را نقض کرده باشد. راهی که باقی می‌ماند منزوی کردن نهادهای باقی مانده در لیست تحریمی آمریکا در داخل کشور است که به طور قطع هیچ کس در ایران آن را اجرا نخواهد کرد.
