نشست علمی دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره برگزار شد

به مناسبت بیست‌وپنجم اردیبهشت‌ماه، روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، نشست علمی «دانشنامه زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره» روز سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ از ساعت ۹ تا ۱۱:۳۰ در تالار دکتر شهیدی فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد. این نشست با هدف بررسی وضعیت زبان فارسی در کشورهای شبه‌قاره هند، جایگاه آن در مراکز علمی و ادبی منطقه، و تلاش برای مستندسازی و تقویت پژوهش‌های دانشنامه‌ای در این حوزه برگزار گردید.
در این نشست، چهره‌هایی برجسته از حوزه زبان و ادبیات فارسی و دیپلماسی فرهنگی حضور یافتند و به ارائه سخنرانی‌های علمی پرداختند. آقای بلرام شکلا، رایزن فرهنگی سفارت هند در سخنانی به بیان وضعیت آموزش زبان فارسی در هندوستان پرداخت.
ایشان گفت: کمیسیون واژه‌گزینی در هند تحت نظارت وزارت علوم تحصیلی است. این کمیسیون در سال ۱۹۶۱ تأسیس شد. فعالیت‌های این کمیسیون بسیار گسترده است؛ به‌دلیل اینکه هند کشور ۷۲ملت است و صدها زبان و گویش دارد. ۲۲ زبان رسمی در هند وجود دارد. معمولاً در پدیدۀ واژه‌گزینی زبان مبدأ و زبان مقصد وجود دارد، ولی برعکس در هندوستان، زبان انگلیسی زبان مبدأ است و اصطلاحات از آنجا صادر می‌شود، اما در هندوستان یک زبان مقصد نداریم. ۲۲ زبان مقصد داریم و کمیسیون واژه‌گزینی علمی و فنی هند موظف است که در این ۲۲ زبان اصطلاحات را بسازد. به همین دلیل است که تا به حال یک‌میلیون اصطلاح ساخته شده است.
او در ادامۀ صحبت‌های خود بر دشواری واژه‌گزینی در هند پرداخت و گفت: واژه‌هایی که در کمیسیون ساخته‌اند به‌خوبی در میان عامۀ مردم ترویج نشده است. در این زمینه معتقدم که ما هندی‌ها باید از ایران، از فرهنگستان و از جامعۀ ایرانی یاد بگیریم. فکر می‌کنم که فقط فرهنگستان‌ها در این زمینه به‌تنهایی موفق نیستند. اگر جامعه دغدغۀ حفظ زبان بومی را نداشته باشد مؤثر نخواهد بود. شما می‌دانید که هندوستان فدرالی است و زبان‌هایی در آن صحبت می‌شود که فقط مختص یک خانواده نیستند. ۲۲ زبان هندی مربوط به ۴ خانوادۀ گوناگون است، اما معمولاً پایۀ زبان‌ها به سانسکریت بازمی‌گردد. این زبان‌ها بیشتر واژه‌ها را از سانسکریت می‌گیرند و در قانون اساسی ما هم تأکید شده که اگر واژه‌سازی می‌کنید حتما زبان سانسکریت را در نظر بیگرید؛ چون سانسکریت یک زبان میانجی بوده است. به‌این‌دلیل حتی زبان‌های هندی ریشۀ سانسکریت دارند. به‌دلیل ساختار فدرالی که بر کشور حاکم است کمیسیون‌ها برای خود واژه‌سازی می‌کنند. در شمال یک واژه‌ای برای یک اصطلاح و یک واژۀ دیگر ساخته می‌شود و این واژه برای فدرالی دیگر معنای دیگر دارد. این نیاز به هماهنگ‌سازی و یکسان‌سازی دارد که همه متوجه شوند.
او ادامه داد: سابقۀ استعماری و استثماری هند طولانی است و حتی بعداز استعمار، امروز ما دچار استعمار ذهنی هستیم. به قدری زبان و فرهنگی غرب در هند تمجید می‌شود که افراد آن زبان را استفاده می‌کنند و اینجاست که کمیسیون‌های ما نمی‌توانند تأثیرگذار باشند و ترویجی عمل کنند؛ چراکه عموم مردم تمایلی به استفاده از واژه‌های ساخته‌شده توسط کمیسیون ندارند. به همین دلیل همیشه ایرانیان را ستایش می‌کنم. اگر شما با یک ایرانی نیم ساعت حرف بزنید شاید یک یا دو واژۀ خارجی یا بیگانه استفاده کند و حتی شاید همین یک کلمۀ بیگانه را هم استفاده نکند. این به‌دلیل ایستادگی مقابل استعمار و استثمار است. کارهای شما الگویی برای کشور هند محسوب می‌شود. گرچه تحلیل این مسئله ریشه‌های تاریخی، انسان‌شناختی، اقتصادی و اجتماعی دارد. باز هم تأکید می‌کنم که هندوستان سال‌های بسیاری مستعمره بوده و هنوز هم هست. انگلیسی به قدری رایج شده است که زبان‌های ما دگرگون شده‌اند.
همچنین در ادامه این نشست ،دکتر محسن کریمی راهجردی، پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، موضوع «زبان فارسی دوره تسلط کمپانی هند شرقی» را بررسی کرد. دکتر فریبا شکوهی، عضو هیئت علمی فرهنگستان، با تمرکز بر «فردوسی و زبان فارسی در شبه‌قاره» به نقش شاهنامه در تداوم فرهنگی پرداخت. همچنین دکتر هادی آزاد صفایی، پژوهشگر فرهنگستان، با موضوع «قوالی و پیوند آن با زبان و ادب فارسی» و دکتر مرتضی رضوان‌فر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، در موضوع «کتیبۀ فارسی در گسترۀ هند» به سخنرانی پرداختند.
در بخش پایانی نشست، میزگردی با عنوان «زبان و ادب فارسی در هند، با تکیه بر شاهنامه فردوسی» با حضور غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بلرام شکلا، محمدرضا نصیری و جمعی از اعضای گروه دانشنامه برگزار شد.
نشست علمی دانشنامه زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره گامی مهم در راستای ارتقاء جایگاه زبان فارسی و شناخت ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی آن در منطقه شبه‌قاره به‌شمار می‌رود و مورد استقبال فرهیختگان و صاحب‌نظران قرار گرفت.